Όσοι ἔτυχε νὰ παρευρεθεῖτε σὲ τράπεζα μίας Ἁγιορείτικης Μονῆς θὰ παρακολουθήσατε τὴ λεγομένη Ὕψωση (τοῦ ἄρτου) τῆς Παναγίας. Θὰ δώσουμε μιὰ ἐξήγηση αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας.
Ὁ ἄρτος τῆς Παναγίας εἶναι μιὰ τριγωνικῆ μερίδα ἄρτου ποὺ κόβεται ἀπὸ ἕνα πρόσφορο καὶ ὑψώνεται πρὸς τιμὴ τῆς Θεοτόκου. Ποιὸς κάνει τὴν ὕψωση; Σύμφωνα μὲ τὴ λειτουργικὴ παράδοση κατὰ τὸ τέλος τῆς τράπεζας ὁ τραπεζάρης τῆς μονῆς. Τὰ παλαιὰ τυπικὰ καὶ Ὡρολόγια γράφουν ὅτι τὴν ὕψωση κάνει ὁ «ταχθεῖς ἀδελφὸς» ἢ ὁ «ταχθεῖς μοναχὸς» ἢ ὁ «μέλλων ὑψῶσαι τὴν Παναγίαν» ἢ «παρὰ τοῦ εἰς τοῦτο τεταγμένου μοναχοῦ» (Ἅγιος Μάρκος Ἐφέσου). Ὁ Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης ἀναφέρει ὅτι τὴν ὕψωση κάνει «ὁ ἀναγνοὺς καὶ τὰ πνευματικὰ διακονήσας τοῖς ἀδελφοῖς», δηλ. ὁ ἀναγνώστης τοῦ λόγου πρὸς πνευματικὴ οἰκοδομὴ τῶν μοναχῶν καὶ προσκυνητῶν. Σὲ καμιὰ περίπτωση δὲν ἀναφέρεται ὅτι τὴν κάνει ὁ ἡγούμενος ἢ ὁ ἐφημέριος της Μονῆς. Αὐτοὶ παρακολουθοῦν.
Ὅταν γίνεται ἡ ὕψωση λέγεται τὸ «Μέγα το ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος»,τὸ «Παναγία Θεοτόκε, βοήθει ἠμίν», «Μακαρίζομεν σὲ πᾶσαι αἳ γενεαί…»καὶ «Ἄξιον ἐστίν…». Προσφέρεται θυμίαμα καὶ ὁ παρευρισκόμενοι παίρνουν ἀπὸ αὐτὸ τὸν ἄρτο πρὸς ἁγιασμὸ τοὺς ἀλλὰ καὶ πρὸς δόξα ἰδιαίτερη (ἑξαιρέτως) τῆς Θεομήτορος, ἡ ὁποία γέννησε τὸν οὐράνιο ἄρτο τῆς ζωῆς, δηλ. τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, ποὺ διατρέφει τὶς ψυχές μας.
Τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἔθιμο τῆς ὑψώσεως εἶναι πολὺ παλιό. Τὸ «Ὡρολόγιο τὸ Μέγα» το ἀνάγει στοὺς ἀποστόλους, καὶ συνδέεται μὲ τὴν εὐλάβεια τῶν χριστιανῶν ἰδιαίτερα δὲ τῶν μοναχῶν πρὸς τὴν Θεοτόκο ποὺ ἀναζητοῦσε καὶ γιὰ τὴν Παναγία κάτι παράλληλο πρὸς τὴν προσφερόμενη στὸν Κύριο Θεία Εὐχαριστία. Ὅπως ἡ Θεία Εὐχαριστία προσφέρεται σὲ ἀνάμνηση τοῦ Κυρίου ἔτσι καὶ ἡ ὕψωση τοῦ ἄρτου γίνεται πρὸς ἀνάμνηση τῆς Παναγίας.
Ἀπὸ τὰ λειτουργικὰ βιβλία, ἀπὸ πληροφορίες ποὺ μᾶς δίνει ὁ Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης καὶ ἄλλοι συγγραφεῖς, φαίνεται ὅτι ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας γινόταν καθημερινὰ στὴν τράπεζα τῶν μοναχῶν. Κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἁγίου Συμεὼν γινόταν ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας στὴν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, ἢ σὲ ὁποιαδήποτε ἄλλη περίσταση ὅταν τὸ ζητοῦσαν οἱ πιστοὶ ἢ τακτικὰ ἀπὸ πολλοὺς ἱερεῖς.Τὸ ἔθιμο αὐτὸ τὸ δέχεται καὶ τὸ ἐπιδοκιμάζει.
Πάντοτε δὲ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας μετὰ τὸ «Ἑξαιρέτως…» ὅταν ψαλλόταν ὁ ὕμνος πρὸς τὴν Θεοτόκο ( τὸ «Ἄξιον ἐστὶν ὡς ἀληθῶς…» ἢ ἡ θ΄ὠδὴ τῆς Καταβασίας τῆς ἑορτῆς) γινόταν ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας. Αὐτὸ γίνεται ἀπὸ τὸ μεγάλο πόθο τοῦ ἱερέα καὶ τῶν πιστῶν «ἐπικαλεῖσθαι καὶ ἀνυμνεῖν τὴν πανύμνητον» καὶ «ὡς ἂν μείζονός της παρὰ ταύτης ἐπιτύχοιμεν βοηθείας» δηλ. γιὰ νὰ ἐπιτύχουμε μεγαλύτερη βοήθεια ἀπὸ τὴ Θεοτόκο. Καὶ συνεχίζοντας ὁ Ἅγιος Συμεὼν λέει, ὅτι ἡ ὕψωση ἔχει σκοπὸ νὰ ἔχομε τὴν Παναγία βεβαῖα βοηθὸ σὲ ὅλες τὶς ἀνάγκες καὶ τὶς περιστάσεις. Ἀναφέρει δὲ ὅτι ἔχει προσωπικὴ πείρα αὐτῆς τῆς βοήθειας ἀλλὰ καταθέτει καὶ τὴν μαρτυρία ἄλλων ἀξιοπίστων προσώπων.( Διάλογος κέφ. 357) («ἐν πάσαις ἠμῶν χρείαις καὶ περιστάσεσι βοηθὸν αὐτὴν καὶ φρουρὸν οὖσαν ἀσφαλεστάτην… καὶ πλείστης τυγχάνομεν ἐκ τοῦ ἀνυψοῦσθαι τὸν ἄρτον τοῦτον βοηθείας, ὡς καὶ ἠμεῖς πείρα πολλάκις ἔγνωμεν καὶ παρὰ πολλῶν ἄλλων ἀξιοπίστων ἐμάθομεν»).
Ἡ προσφορὰ τοῦ ἀντιδώρου πρὸς ὕψωση, ποὺ γίνεται σήμερα ἀπὸ τὸν ἱερέα μετὰ τὸν καθαγιασμὸ τῶν τιμίων δώρων παραπέμπει στὴ συνήθεια τῆς ὑψώσεως τῆς Παναγίας. Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὸ ἀντίδωρο συμβολίζει τὸ «σῶμα τῆς Θεοτόκου» ἐπειδὴ ἀπὸ τὸν ἄρτο τῆς προθέσεως εἶχε ἀφαιρεθεῖ ὁ «Ἀμνός», ( τετράγωνο κομμάτι τοῦ προσφόρου μὲ τὴ σφραγίδα ΙΣ- ΧΡ- ΝΙ-ΚΑ), ὅπως ὁ Χριστὸς γεννήθηκε ἀπὸ τὴν Παναγία.Ἡ σταυροειδὴς ὕψωση τοῦ ἀντιδώρου γίνεται ὅπως θὰ γινόταν καὶ ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας.
Ὁ ἄρτος τῆς Παναγίας εἶναι μιὰ τριγωνικῆ μερίδα ἄρτου ποὺ κόβεται ἀπὸ ἕνα πρόσφορο καὶ ὑψώνεται πρὸς τιμὴ τῆς Θεοτόκου. Ποιὸς κάνει τὴν ὕψωση; Σύμφωνα μὲ τὴ λειτουργικὴ παράδοση κατὰ τὸ τέλος τῆς τράπεζας ὁ τραπεζάρης τῆς μονῆς. Τὰ παλαιὰ τυπικὰ καὶ Ὡρολόγια γράφουν ὅτι τὴν ὕψωση κάνει ὁ «ταχθεῖς ἀδελφὸς» ἢ ὁ «ταχθεῖς μοναχὸς» ἢ ὁ «μέλλων ὑψῶσαι τὴν Παναγίαν» ἢ «παρὰ τοῦ εἰς τοῦτο τεταγμένου μοναχοῦ» (Ἅγιος Μάρκος Ἐφέσου). Ὁ Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης ἀναφέρει ὅτι τὴν ὕψωση κάνει «ὁ ἀναγνοὺς καὶ τὰ πνευματικὰ διακονήσας τοῖς ἀδελφοῖς», δηλ. ὁ ἀναγνώστης τοῦ λόγου πρὸς πνευματικὴ οἰκοδομὴ τῶν μοναχῶν καὶ προσκυνητῶν. Σὲ καμιὰ περίπτωση δὲν ἀναφέρεται ὅτι τὴν κάνει ὁ ἡγούμενος ἢ ὁ ἐφημέριος της Μονῆς. Αὐτοὶ παρακολουθοῦν.
Ὅταν γίνεται ἡ ὕψωση λέγεται τὸ «Μέγα το ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος»,τὸ «Παναγία Θεοτόκε, βοήθει ἠμίν», «Μακαρίζομεν σὲ πᾶσαι αἳ γενεαί…»καὶ «Ἄξιον ἐστίν…». Προσφέρεται θυμίαμα καὶ ὁ παρευρισκόμενοι παίρνουν ἀπὸ αὐτὸ τὸν ἄρτο πρὸς ἁγιασμὸ τοὺς ἀλλὰ καὶ πρὸς δόξα ἰδιαίτερη (ἑξαιρέτως) τῆς Θεομήτορος, ἡ ὁποία γέννησε τὸν οὐράνιο ἄρτο τῆς ζωῆς, δηλ. τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, ποὺ διατρέφει τὶς ψυχές μας.
Τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἔθιμο τῆς ὑψώσεως εἶναι πολὺ παλιό. Τὸ «Ὡρολόγιο τὸ Μέγα» το ἀνάγει στοὺς ἀποστόλους, καὶ συνδέεται μὲ τὴν εὐλάβεια τῶν χριστιανῶν ἰδιαίτερα δὲ τῶν μοναχῶν πρὸς τὴν Θεοτόκο ποὺ ἀναζητοῦσε καὶ γιὰ τὴν Παναγία κάτι παράλληλο πρὸς τὴν προσφερόμενη στὸν Κύριο Θεία Εὐχαριστία. Ὅπως ἡ Θεία Εὐχαριστία προσφέρεται σὲ ἀνάμνηση τοῦ Κυρίου ἔτσι καὶ ἡ ὕψωση τοῦ ἄρτου γίνεται πρὸς ἀνάμνηση τῆς Παναγίας.
Ἀπὸ τὰ λειτουργικὰ βιβλία, ἀπὸ πληροφορίες ποὺ μᾶς δίνει ὁ Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης καὶ ἄλλοι συγγραφεῖς, φαίνεται ὅτι ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας γινόταν καθημερινὰ στὴν τράπεζα τῶν μοναχῶν. Κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἁγίου Συμεὼν γινόταν ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας στὴν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, ἢ σὲ ὁποιαδήποτε ἄλλη περίσταση ὅταν τὸ ζητοῦσαν οἱ πιστοὶ ἢ τακτικὰ ἀπὸ πολλοὺς ἱερεῖς.Τὸ ἔθιμο αὐτὸ τὸ δέχεται καὶ τὸ ἐπιδοκιμάζει.
Πάντοτε δὲ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας μετὰ τὸ «Ἑξαιρέτως…» ὅταν ψαλλόταν ὁ ὕμνος πρὸς τὴν Θεοτόκο ( τὸ «Ἄξιον ἐστὶν ὡς ἀληθῶς…» ἢ ἡ θ΄ὠδὴ τῆς Καταβασίας τῆς ἑορτῆς) γινόταν ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας. Αὐτὸ γίνεται ἀπὸ τὸ μεγάλο πόθο τοῦ ἱερέα καὶ τῶν πιστῶν «ἐπικαλεῖσθαι καὶ ἀνυμνεῖν τὴν πανύμνητον» καὶ «ὡς ἂν μείζονός της παρὰ ταύτης ἐπιτύχοιμεν βοηθείας» δηλ. γιὰ νὰ ἐπιτύχουμε μεγαλύτερη βοήθεια ἀπὸ τὴ Θεοτόκο. Καὶ συνεχίζοντας ὁ Ἅγιος Συμεὼν λέει, ὅτι ἡ ὕψωση ἔχει σκοπὸ νὰ ἔχομε τὴν Παναγία βεβαῖα βοηθὸ σὲ ὅλες τὶς ἀνάγκες καὶ τὶς περιστάσεις. Ἀναφέρει δὲ ὅτι ἔχει προσωπικὴ πείρα αὐτῆς τῆς βοήθειας ἀλλὰ καταθέτει καὶ τὴν μαρτυρία ἄλλων ἀξιοπίστων προσώπων.( Διάλογος κέφ. 357) («ἐν πάσαις ἠμῶν χρείαις καὶ περιστάσεσι βοηθὸν αὐτὴν καὶ φρουρὸν οὖσαν ἀσφαλεστάτην… καὶ πλείστης τυγχάνομεν ἐκ τοῦ ἀνυψοῦσθαι τὸν ἄρτον τοῦτον βοηθείας, ὡς καὶ ἠμεῖς πείρα πολλάκις ἔγνωμεν καὶ παρὰ πολλῶν ἄλλων ἀξιοπίστων ἐμάθομεν»).
Ἡ προσφορὰ τοῦ ἀντιδώρου πρὸς ὕψωση, ποὺ γίνεται σήμερα ἀπὸ τὸν ἱερέα μετὰ τὸν καθαγιασμὸ τῶν τιμίων δώρων παραπέμπει στὴ συνήθεια τῆς ὑψώσεως τῆς Παναγίας. Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὸ ἀντίδωρο συμβολίζει τὸ «σῶμα τῆς Θεοτόκου» ἐπειδὴ ἀπὸ τὸν ἄρτο τῆς προθέσεως εἶχε ἀφαιρεθεῖ ὁ «Ἀμνός», ( τετράγωνο κομμάτι τοῦ προσφόρου μὲ τὴ σφραγίδα ΙΣ- ΧΡ- ΝΙ-ΚΑ), ὅπως ὁ Χριστὸς γεννήθηκε ἀπὸ τὴν Παναγία.Ἡ σταυροειδὴς ὕψωση τοῦ ἀντιδώρου γίνεται ὅπως θὰ γινόταν καὶ ἡ ὕψωση τῆς Παναγίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου