Πέμπτη εβδομάδα και Κυριακή

 Όσο πλησιάζουμε προς το τέλος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, οι ιερές ακολουθίες μας διηγούνται ζωηρότερα για τα σωτήρια Πάθη του Κυρίου μας. Αυτή η εβδομάδα μας υπενθυμίζει την πτώση του Αδάμ και ολοκλήρου του ανθρωπίνου γένους και κατόπιν την παραβολή του ελεήμονος Σαμαρείτου, στην οποία καθρεπτίζεται αυτή η πτώσις και η λύτρωσις.

Ο εμπεσών στους ληστές είναι ο άνθρωπος της Παλαιάς Διαθήκης, τον οποίο ούτε η ιερωσύνη, ούτε ο Νόμος μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν. «Λῃσταῖς λογισμοῖς περιπεσὼν ὁ Ἀδάμ, ἐκλάπη τὸν νοῦν, τραυματισθεὶς τὴν ψυχὴν καὶ ἔκειτο γυμνὸς ἀντιλήψεως. Οὔτε ἱερεὺς ὁ πρὸ τοῦ νόμου προσέσχεν αὐτῷ, οὔτε Λευΐτης μετὰ νόμον ἐπεῖδεν αὐτόν, εἰμὴ σὺ ὁ παραγενόμενος Θεός…» (Εσπερινός της Κυριακής).

Πτώσις στους ληστές είναι επίσης και αιχμαλωσία του ανθρώπου στα πάθη, που γίνεται με την απάτη του διαβόλου και την καταπάτηση των θείων εντολών. «Τῷ τοῖς λῃσταῖς περιπεσόντι, ὡμοιώθην ἐγὼ Δέσποτα τῶν ἁπάντων, τοῖς πταίσμασί μου περιπεςὼν καὶ ὑπ᾿ αὐτῶν ἀνηλεῶς κατετρώθην, ἀλλὰ μὴ ἐγκαταλείπῃς με ἀνιάτρευτον… Ἰησοῦ τὸ σωτήριον ὄνομα, ἐλέησόν με…» (Όρθρος Δευτέρας).

Ο ελεήμων Σαμαρείτης, ο οποίος έσωσε τον ημιθανή, δεν είναι άλλος από τον Σωτήρα Χριστόν, ο οποίος με τα πάθη και τον θάνατό Του έσωσε το ανθρώπινο γένος και ελύτρωσε αυτούς που έκραζαν αιώνια προς Αυτόν: «Ἐξοστρακισθεὶς τῆς εὐθείας ὁδοῦ σου, ὑπὸ παθῶν ὁ δύστηνος κατεκρημνίσθην εἰς βάραθρον… σὺ δὲ Χριστέ με ἠλέησας, καὶ τῷ ὅπλῳ τῷ τοῦ Σταυροῦ, τῆς ἁμαρτίας τὸ ἔγγραφον διαρρήξας, τῇ ἀπαθείᾳ ἐλάμπρυνας, καὶ τῷ Πατρὶ σύνεδρόν με πεποίηκας…» ( Εσπερινός Τρίτης).

Από τις υπόλοιπες εβδομάδες της νηστείας, η Πέμπτη κατέχει ιδιάζουσα θέση, καθ’ όσον περιέχονται σ’ αυτήν δύο ιδιαίτερα γεγονότα: ο Μέγας Κανών της Πέμπτης και ο Ακάθιστος Ύμνος του Σαββάτου.

Την Πέμπτη πρωί στον όρθρο διαβάζεται ολόκληρος ο Κανών του Αγίου Ανδρέου, που διαβάστηκε κατά το Μέγα Απόδειπνο των πρώτων τεσσάρων ημερών της πρώτης εβδομάδος. Μαζί με τον Κανόνα διαβάζεται και η ζωή της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, που είναι γραμμένη από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σωφρόνιο.

Η αιτία για την οποία τοποθετήθηκαν τα παραπάνω σ’ αυτή την εβδομάδα, όπως λέγει το συναξάριο του Τριωδίου, είναι ότι πλησιάζει προς το τέλος η νηστεία και οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να αποκάμουν από ακηδία στον πνευματικό τους αγώνα και να εγκαταλείψουν τον δρόμο της ασκήσεως και ταπεινώσεως.

Ο άγιος Ανδρέας με τις ιστορίες που μνημονεύει στον Κανόνα του για τα καλά έργα των ανθρώπων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, παροτρύνει τους αγωνιστές χριστιανούς ν’ αντιμετωπίσουν ανδρείως τους νοητούς εχθρούς. Ενώ ο άγιος Σωφρόνιος με την τερπνή και ωραία διήγηση ενισχύει και προτρέπει τους πιστούς προς τον Θεό, ώστε να μην απελπισθούν, όσοι έπεσαν σε αμαρτίες, και ότι το έλεος και η αγαθότης του Θεού απέναντι στους αμαρτωλούς, καθώς φαίνεται από την ζωή της οσίας Μαρίας, είναι μεγάλη.

Το Κοντάκιο είναι μία δυνατή προτροπή εγρηγόρσεως και προετοιμασίας για την μέλλουσα φοβερή απολογία: «Ψυχή μου, ψυχή μου, ἀνάστα, τί καθεύδεις; Τὸ τέλος ἐγγίζει καὶ μέλλεις θορυβεῖσθαι! Ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσηταί σου Χριστὸς ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν».

Στον όρθρο του Σαββάτου, διαβάζονται σε τέσσερις στάσεις οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου με πανηγυρική χάρη και με επανάληψη πολλές φορές του πρώτου κοντακίου που λέγεται προς τιμήν αυτής της εορτής: «Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια…».

Η εορτή αυτή καθορίσθηκε προς τιμήν και μνήμην των νικών που εκέρδισαν οι χριστιανοί μαχητές με την θαυμαστή βοήθεια της Θεομήτορος, πρώτον εναντίον των Σκυθών και Περσών, δεύτερον εναντίον των Σαρακηνών και τρίτον εναντίον των Αγαρηνών, οι οποίοι με άπειρο πλήθος στρατιωτών πολιόρκησαν από ξηράς και θαλάσσης την Κωνσταντινούπολη. Ο πατριάρχης Σέργιος μαζί με τον κλήρο και τους χριστιανούς ετέλεσαν αγρυπνία, προσευχή και λιτανεία με τις ιερές εικόνες και ιδιαίτερα με την θαυματουργό εικόνα της Θεοτόκου, της οποίας η αήττητος δύναμις δεν άργησε να φανερωθεί. Διότι οι άπιστοι, όντας ασυγκρίτως περισσότεροι, απ’ ότι ήσαν οι χριστιανοί, ενικήθησαν τελείως, ενώ τα πλοία τους βυθίσθηκαν μέσα στην φουρτουνιασμένη θάλασσα. Για ν’ αποδώσουμε στην Υπέρμαχο Στρατηγό τα ευχαριστήρια, η οποία φυλάγει το γένος των χριστιανών απροσμάχητον και το ελευθερώνει εκ παντοίων κινδύνων, ψάλλουμε το Κοντάκιό της «Τῇ Ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ…», ποιήμα του πατριάρχου Σεργίου.

Η πέμπτη Κυριακή παρουσιάζει ενώπιόν μας ένα μεγάλο πρότυπο υψηλής πνευματικής στάθμης, την ζωή της οσίας Μητρός ημών Μαρίας της Αιγυπτίας. Εάν ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος της περασμένης Κυριακής είναι το πρότυπο της μοναχικής ζωής και όλων των ανθρώπων που ποθούν την σωτηρία τους, χωρίς παρεκκλίσεις και παλινδρομήσεις από τον αληθινό δρόμο, η οσία Μαρία είναι το υπόδειγμα μετανοίας αυτών που αμάρτησαν ή πλανήθηκαν από την οδό της σωτηρίας και αυτών που ταξιδεύουν μετ’ εμποδίων και πτώσεων. Είναι ακόμη υπόδειγμα μετανοίας και γι’ αυτούς που αγωνίζονται, όσον ημπορούν, να υψωθούν στην κλίμακα της αγιότητος.

Πέμπτη εβδομάδα και Κυριακή

Όπως διηγείται η ίδια, επέρασε την νεότητά της μέσα στα πλέον αδιάντροπα και αχαλίνωτα πάθη. Κάποτε, βλέποντας μερικά πλοία που ετοιμάζοντο να πλεύσουν προς την Ιερουσαλήμ, για την εορτή του Τιμίου Σταυρού, ανεχώρησε και αυτή με μία ομάδα νεαρών αγοριών, όχι με σκοπό να προσκυνήσει, αλλ’ επειδή ευρήκε ευκαιρία και ανθρώπους για να ικανοποιήσει την αχόρταστη πορνική επιθυμία της.

Έφθασε στα Ιεροσόλυμα, μετά από ένα αμαρτωλό ταξίδι, και επήγε μαζί με όλο τον κόσμο στον ναό για την προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού. Όμως δεν ημπόρεσε να προχωρήσει πιο μέσα στον νάρθηκα, όσο και να εβίαζε τον εαυτό της, διότι μία αόρατος δύναμις την εμπόδιζε. Τότε λοιπόν, εξύπνησε μέσα της το αίσθημα της ενοχής και αμαρτωλότητος. Βλέποντας δίπλα την εικόνα της Θεοτόκου, προσευχήθηκε με μετάνοια και εσωτερική συντριβή. Αφού αισθάνθηκε κάποια καρδιακή ανακούφιση, δοκίμασε πάλι να μπει στην εκκλησία. Πράγματι καμία δύναμις δεν την εμπόδισε τώρα να μπει μέσα. Προσκύνησε με μεγάλη ταπείνωση τον Σταυρό του Κυρίου και, όταν εξήλθε του ναού, ύψωσε άλλη θερμή προσευχή προς την Θεοτόκο. Εκείνη άκουσε την μετά δακρύων προσευχή της και της είπε να περάσει τον Ιορδάνη ποταμό και να υπάγει στην έρημο. Μετά από μία σύντομη στάση στην εκκλησία του αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού στον Ιορδάνη, όπου και αξιώθηκε της κοινωνίας των Αχράντων Μυστηρίων, πέρασε τα σύνορα της ερήμου και άρχισε μια καινούργια ζωή. Πράγματι, έκαμε μία υπεράνθρωπη ζωή που την συνέχισε μέχρι το θάνατό της. Σαράντα επτά χρόνια έζησε με δύο και ήμισυ κομμάτια ψωμί, τα οποία είχε πάρει κατά την αναχώρησή της από την Ιερουσαλήμ. Όλη αυτή την περίοδο βασανιζόταν από την πείνα, την δίψα, την γυμνότητα, τον καύσωνα του ηλίου, την ανυπόφορη παγωνιά της νυκτός και από την αδιάκοπη πάλη με τα ακάθαρτα πνεύματα.

Στα τελευταία της χρόνια, κατά θεία οικονομία, συναντήθηκε με τον όσιο Ζωσιμά, ο οποίος της προσέφερε προ του θανάτου της την Θεία Κοινωνία και μας διηγήθηκε την ζωή της, όπως την άκουσε από το στόμα της Οσίας. Μετά από τόσα χρόνια ασκήσεως στην έρημο η οσία Μαρία εξομοιώθηκε περισσότερο με τους αγγέλους παρά με τους ανθρώπους. Διότι, όταν προσευχόταν, ανυψωνόταν στον αέρα. Επέρασε τον Ιορδάνη χωρίς να βραχεί, προεγνώριζε τους διαλογισμούς των ανθρώπων και προέβλεπε τα μακράν και τα μέλλοντα, ωσάν να τα είχε μπροστά της.

Η οσία Μαρία μας καταπλήσσει κατά το ξεκίνημά της για την καινούργια ζωή με δύο σπουδαία έργα: την ασάλευτη απόφασή της ν’ αρχίσει μια άλλη ζωή και την τελεία αποκοπή της από τα δεσμά της αμαρτίας. Η αμαρτία είναι αιχμαλωσία, η σωτηρία είναι ελευθερία. Δεν υπάρχει σωτηρία στην χώρα της αμαρτίας. Ο Εβραϊκός λαός έφυγε από την δουλεία της Αιγύπτου, για να περάσει στη Γη της Επαγγελίας. Ο Άσωτος Υιός, μόνον όταν επέστρεψε στο πατρικό του σπίτι, εφόρεσε την πρώτη στολή και τιμήθηκε. Η οσία Μαρία, όχι στην Αίγυπτο, που ήτο ο τόπος των αμαρτιών της, αλλά μακριά, στην έρημο του Ιορδάνου, εκεί ελευθερώθηκε από την αμαρτία και αγιάσθηκε. Συνεπώς, για ν’ αρχίσουμε μια καινούργια ζωή με τον Χριστό, πρέπει να κόψουμε τελείως τις σχέσεις μας με την αμαρτία. Δεν ημπορούμε να βάλουμε καλή αρχή, εάν δεν μισήσουμε την αμαρτία από τα βάθη της ψυχής μας.

Ο άγιος Αυγουστίνος, που κι αυτός στην νεότητά του έκανε αυτή την αμαρτωλή ζωή, προσευχόταν με μεγάλη μετάνοια λέγοντας: «Κύριε, βοήθησέ με να Σε αγαπήσω με τόση αγάπη, με όση αγάπησα την αμαρτία στο παρελθόν!».

Αυτό είναι το πρώτο έργο στην ζωή της οσίας Μαρίας, το οποίον δεν πρέπει να ξεχνούμε. Εάν θέλουμε να επιτύχουμε κάτι με την προσευχή, την νηστεία και τις άλλες χριστιανικές ασκήσεις, πρέπει να εξέλθουμε από την Αίγυπτο, να κατοικήσουμε στην έρημο, να περάσουμε τον Ιορδάνη και να πάμε στην Ιερουσαλήμ να σηκώσουμε τον σταυρό. Να φύγουμε δηλαδή από την αμαρτία και να φιλοξενηθούμε στην γη της αναμαρτησίας με την σταθερή απόφαση να κάνουμε μόνο το θέλημα του Θεού.

Αυτή η απόφασις δεν λαμβάνεται εύκολα, διότι ευθύς αμέσως αρχίζουν οι δυσκολίες. Σαράντα επτά χρόνια στην έρημο, συνεχής αγώνας για την λύτρωση από τα τυραννικά πάθη, τα οποία βασανίζουν την ψυχή της, ενώ τα έχει απαρνηθεί. Η οσία Μαρία ευρίσκεται στην έρημο, υποφέρει από την πείνα, την δίψα, δεν βλέπει κανέναν άνθρωπο μέσα στην έρημο, δεν ακούει κανέναν, κι όμως δέκα επτά χρόνια βασανίζεται από την φλόγα των εμπαθών λογισμών, από τις αναμνήσεις της πορνείας, γαστριμαργίας και μέθης, στα οποία ζούσε παλαιότερα. Απ’ εδώ καταλαβαίνουμε, όπως είδαμε και στον Άσωτο Υιό, ότι η αμαρτία είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της ψυχής μας. Όργανο του διαβόλου είναι ο ίδιος ο διάβολος, ο οποίος με υποκρισία, με πονηρία, με ψεύδος και απάτη κρύβει την εχθρότητα που τρέφει εναντίον μας, μέχρις ότου μας πιάσει στην παγίδα της συνηθείας με την αμαρτία. Τότε λοιπόν, μας παρουσιάζει όλο το θανάσιμο μίσος που έχει εναντίον μας, δεν μας λυπάται καθόλου, μας βασανίζει και δεν θέλει ν’ αναχωρήσει, χωρίς να οδηγήσει και την δική μας ψυχή στα βάσανα του άδου. Γι’ αυτό όλοι οι Πατέρες μάς προτρέπουν να αποφεύγουμε σαν δάγκωμα οχιάς την πρώτη εμπειρία της αμαρτίας και περιεργείας.

Όποιος φεύγει από την αμαρτία, λυτρώνεται από τον φοβερό πόλεμο που κατόπιν ακολουθεί, από τον οποίο δεν είμεθα σίγουροι ότι κάποτε θα λυτρωθούμε. Είναι πολύ σπουδαίο να έχουμε την θέληση και την αποφασιστικότητα της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.

Αλήθεια, όταν σκεπτώμεθα την ζωή, τους αγώνες και την υπομονή της, κυριευόμεθα από θαυμασμό και φόβο. Η ασκητική πολιτεία της μας φαίνεται υπεράνθρωπη. Κι έτσι είναι, διότι δεν γινόταν διαφορετικά. Το δηλητήριο της αμαρτίας δεν θεραπεύεται με το νερό των λουλουδιών. Έχει ανάγκη από δυνατά ιατρικά φάρμακα, όχι με ημίμετρα αλλά με αγώνα ζωής και θανάτου. Οι πατέρες από το Γεροντικό λέγουν ένα σοφό λόγο: «Δώσε θέληση και πάρε δύναμη», κι άλλος λέγει: «Δώσε αίμα και λάβε πνεύμα». Είσαι αδύνατος πνευματικά; Ο Σωτήρ για τους αδυνάτους ήλθε. «Θέλεις να γίνεις υγιής;» μας ερωτά. Πρέπει με όλη σου την καρδιά να δοθείς σε Μένα και θα πάρεις δύναμη. Πάρε δύναμη να ξεπεράσεις τις στεναχώριες, να αντιμετωπίσεις τον νοητό εχθρό, να μην υποκύπτεις στον αγώνα, να δώσεις αίμα για να λάβεις πνεύμα. Η Χάρις ενισχύει τις εξαντλημένες από την αμαρτία δυνάμεις, θεραπεύει τα ψυχικά τραύματα και αυτό που με την θέλησή μας καταστρέψαμε, τώρα πρέπει να το επανορθώσουμε με την καθαρή εξομολόγηση, με την ειλικρινή μετάνοια, με τα καλά έργα, με την νηστεία και την προσευχή. Εάν κάποτε μας ευχαρίστησε η ψεύτικη απόλαυσις της αμαρτίας, τώρα πρέπει να γευθούμε και την ωφέλιμη πικράδα του ιατρικού φαρμάκου. Όπως ο ασθενής υπομένει την εγχείρηση, την κοπή των μελών, το πικρό φάρμακο, γνωρίζοντας ότι αυτά θα του χαρίσουν την ποθούμενη υγεία, έτσι πρέπει να υπομείνουμε τους κόπους της νηστείας, με την ελπίδα ότι γρήγορα έρχεται η εορτή της λαμπροφόρου Αναστάσεως. Έτσι ακόμη πρέπει να υποδεχτούμε τα σωτηριώδη και λυτρωτικά εκ της αμαρτίας Πάθη του Χριστού, τα οποία μας αξιώνουν της αθανάτου χαράς, της φωταυγείας και γλυκύτητος του αιωνίου Πάσχα μαζί μ’ εκείνους που υπέμειναν τις θλίψεις και τα ποικίλα βάσανα αυτής της ζωής.

Τα γεγονότα αυτής της εβδομάδος έχουν στενό δεσμό μεταξύ τους και μια βαθιά πνευματική σημασία.

Όπως άλλοτε η Κωνσταντινούπολις πολιορκήθηκε από τα βάρβαρα έθνη, για να κατακτηθεί κατόπιν απ’ αυτά, έτσι και σ’ αυτή την επίγεια ζωή, και προπαντός στην περίοδο των πνευματικών αγώνων, η βασιλική πόλις της ψυχής μας πολιορκείται από τους αοράτους αγαρηνούς και σαρακηνούς, οι οποίοι αποσκοπούν να λεηλατήσουν τον πλούτο των αρετών της και να την ρίξουν στον βυθό της αμαρτίας, που είναι ο θάνατος.

Έχουμε όμως φοβερά και ακαταμάχητη προστασία την Πανάχραντο Μητέρα του Θεού, η οποία πάντοτε μας λυτρώνει από κάθε δοκιμασία.

Κι αν ακόμη συμβεί κάποτε να αμελούμε για τις αρετές, και αν πνιγόμεθα στις ανθρώπινες μέριμνες, και υποκύπτουμε στους αοράτους ληστές και πίπτουμε ημιθανείς, και τότε ακόμη ας έχουμε την ελπίδα μας στο αμέτρητο έλεος Εκείνου, ο οποίος όχι από την Σαμάρεια, αλλά από την Θεοτόκο Μαρία προήλθε για την ιδική μας σωτηρία.

Το παράδειγμα της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας μας ενισχύει και μας δίνει ελπίδα. Κι αυτή έπεσε και λεηλατήθηκε από τους δαίμονες ληστές, αλλά λυτρώθηκε με την δύναμη του Σταυρού και την ανίκητη δύναμη της Κυρίας Θεοτόκου.

«Τὰ σκιρτήματα πάντα τὰ τῆς σαρκὸς χαλινώσασα πόνοις ἀσκητικοῖς, ἀνδρεῖον ἀπέδειξας τῆς ψυχῆς σου τὸ φρόνημα· τὸν γὰρ Σταυρὸν ποθήσασα Κυρίου θεάσασθαι ἱερῶς ἀοίδιμε τῷ κόσμῳ ἐσταύρωσαι…» (Όρθρος Κυριακής).

«Ἡ πορνείαις πρότερον μεμεστωμένη παντοίαις, Χριστοῦ νύμφη σήμερον, τῇ μετανοίᾳ ἐδείχθη, ἀγγέλων, τὴν πολιτείαν ἐπιποθοῦσα, δαίμονας Σταυροῦ τῷ ὅπλῳ καταπατοῦσα· διὰ τοῦτο βασιλείας ἐφάνης νύμφη Μαρία ἔνδοξε» (Κοντάκιον Κυριακής).

Γέροντας Πετρώνιος Τανάσε, Οι Πύλες της Μετανοίας – Στοχασμοί στο Τριώδιο, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, 2003.