Ο άγιος άσωτος

 «Ἄσωτος εἴ τις, ὡς ἐγώ, θαρρῶν ἴθι˙

θείου γὰρ οἴκτου πᾶσα ἤνοικται θύρα».

Αυτό είναι το δίστιχο της σημερινής ημέρας του υπομνήματος που έχει εξαιρετική σημασία για την όλη πορεία μας, την απαραίτητη προσωπική μας μετάνοια, ενώπιον της ολάνοικτης θύρας της αγάπης του ουράνιου πατέρα μας. Η ανυπέρβλητη ευσπλαχνία του δίνει μεγάλο θάρρος και στους πιο μεγάλους αμαρτωλούς.

Γνωστή η παραβολή, γνωστή η ιστορία, συνήθης, επαναλαμβανόμενη κι έχουν πολλά και ωραία κατά καιρούς από πολλούς ειπωθεί. Έτσι ο ταπεινός ομιλητής δυσκολεύεται όχι λίγο ν’ αναλύσει γνώριμη υπόθεση, καλοδιατυπωμένη, σαφή και περιεκτική. Ευγνώμονα ευχαριστούμε τον θεοφώτιστο Ευαγγελιστή Λουκά που μας μετέφερε τόσο άρτια την παραβολή αυτή. Θα ήταν λάθος μας αν λέγαμε πως η παραβολή είναι άψογη και περίτεχνη, γιατί δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετική η γλώσσα του Χριστού.

Αφορμή και αυτής της παραβολής είναι οι παράξενοι, περίεργοι και πονηροί Φαρισαίοι, που σκανδαλίζονταν, καθώς έλεγαν, γιατί ο Χριστός συνδειπνούσε με τους αμαρτωλούς. Δεν ανέχονταν επ’ ουδενί αυτή την επικοινωνία. Δεν τους την επέτρεπε ο ηθικισμός και ο ευσεβισμός τους. Ο Χριστός επέμενε πως ήρθε κύρια για τους αμαρτωλούς. Δεν μπορούσαν αυτό να το κατανοήσουν ή δεν ήθελαν;

Ο άγιος άσωτος

Ήταν λοιπόν ένας πατέρας και είχε δύο γιούς. Ο ένας μεγαλύτερος και φαινόταν υπάκουος, καλός, πρόθυμος και αγαθός. Ο νεώτερος θα λέγαμε σήμερα ήταν κάπως αντάρτης, λίγο αναρχικός, αρκετά μοντέρνος, προοδευτικός, φιλελεύθερος, ήθελε να κάνει τη ζωή του. Ζήτησε το μερίδιο της περιούσιας του. Ο πατέρας δεν του το αρνήθηκε. Δεν του έφερε εμπόδια. Δεν μπορούσε να τον δεσμεύσει. Αν μπορούμε να πούμε είχε μία αδυναμία. Δεν μπορούσε να περιορίσει κανένα. Το θεόσδοτο αυτεξούσιο ήταν τέλειο και ολοκληρωμένο. Ο Θεός χάρισε πλήρη ελευθερία, απεριόριστη, ακόμη και να τον αρνηθούν τα πλάσματά του. Σέβεται καταπληκτικά ο Θεός την ανθρώπινη ελευθερία και βούληση. Ο πατέρας της παραβολής είναι ο Θεός. Γνώριζε ο γιός την αγάπη του πατέρα του. Δεν χρειαζόταν τώρα να την επιβεβαιώσει κι επαναδιατυπώσει.

Ένας διαφορετικός πατέρας αυτός εδώ. Ποιος πατέρας με τόση άνεση κι ευκολία θα έδινε στον μικρό γιό του το μερίδιο της περιούσιας του σήμερα; Ο πατέρας της παραβολής δεν νοιάζεται για το κύρος του, για το τι θα πει ο πολύς κόσμος, ότι θα χάσει το στήριγμά του, τον βοηθό του, το παιδί του. Λυπάται για τη φυγή μα δεν θέλει να την αποτρέψει ενώ μπορεί. Σκανδαλίζει μερικές φορές αυτή η μεγάλη ελευθερία του Θεού. Θα θέλαμε να μας είχε πιο περιορισμένους. Δεν ξέρουμε να εκτιμούμε και να χαιρόμαστε την ελευθερία. Ζητά την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του. Ο πατέρας λυπάται για τον αποχωρισμό. Τον έπλασε για νάναι πάντα μαζί. Εκείνος δεν θέλει. Τον αφήνει. Δεν του κάνει κήρυγμα, πολύ περισσότερο δεν τον μαλώνει. Ξέρει πολύ καλά πως έχει αυτιά, μα δεν ακούει. Η φυγή τον έχει αναστατώσει. Η αγάπη του πατέρα είναι λίαν αρχοντική. Θέλει πλησίον του αγαπητά παιδιά κι όχι σκλάβους και δούλους ανελεύθερους, φοβισμένους, τρομαγμένους. Τον αφήνει να καταχρασθεί την ελευθερία του. Αυτό είναι ένα παιγνίδι πολύ επικίνδυνο.

Ο ενθουσιασμός, η επιπολαιότητα, η αναζήτηση του άγνωστου, η ικανοποίηση των επιθυμιών και φαντασιών τον κάνουν να μη σκέφτεται τη μεγάλη αγάπη του πατέρα του. Ασυγκίνητος τρέχει να φύγει μακριά, να μην ενοχλείται από το στοργικό βλέμμα του πατέρα του. Αποχωρίζεται από τον πατέρα, αλλά ο πατέρας ποτέ δεν τον αποχωρίζεται. Τον συνοδεύει η διακριτική αγάπη του που σέβεται την ελευθερία του. Ο πατέρας δεν θέλει καταναγκαστικά, αγγαρεμένα να τον διακονούν. Άφησε ο νέος τη θέρμη της πατρογονικής εστίας, τη βέβαιη ασφάλεια, τη σίγουρη ησυχία, την άνεση και χάρη του πατρικού του. Πήγε στα ξένα, μακριά, στο άγνωστο. Άφησε την αληθινή ψυχαγωγία και πήγε στην περιπετειώδη διασκέδαση. Εγκατέλειψε το αρχοντικό και κατάντησε σε χαμόσπιτα, άστεγος, ακάθαρτος, άσωτος, παράνομος, άδικος, άχαρος. Απέρριψε την πατρική ευσπλαχνία και συναντήθηκε με τη δαιμονική σκληρότητα. Απαρνήθηκε τον Θεό Πατέρα και συνεταιρίσθηκε με τον εχθρό διάβολο.

Κατασπατάλησε την περιουσία του κι έμεινε φτωχό ς, άφιλος, μόνος, έρημος, φοβισμένος, ταλαίπωρος, αγχώδης, άφωτος, απογοητευμένος. Στην κατάσταση αυτή ήρθε και μεγάλη πείνα στη χώρα εκείνη που βρισκόταν. Η πείνα θέριζε και τον ίδιο. Αναγκάσθηκε να γίνει χοιροβοσκός και να ξεγελά την πείνα του με την τροφή των χοίρων. Τα ξυλοκέρατα, ξέρετε, είναι γλυκά στην αρχή και στυφά στο τέλος, όπως και η αμαρτία. Με την αμαρτία ο νέος έχασε τη χάρη. Η ασύνετη ψυχή του παιδεύτηκε. Δίχως Θεό ο άνθρωπος πεινά, διψά και είναι μόνος. Πείνα και δίψα ακόρεστη, μοναξιά φοβερή. Δίχως πατέρα, δίχως αδελφό , δίχως φίλους, δίχως καθαρότητα, δίχως τροφή, δίχως στήριγμα και νόημα. Ντροπιασμένος, πικραμένος, απομονωμένος, πελαγωμένος, πεινασμένος, διψασμένος, λασπωμένος κι απελπισμένος. Αξιοδάκρυτος, αξιολύπητος για την κατάντια του. Το κυνηγητό της ηδονής έφερε ανυπόφορη οδύνη.

Να τ’ αποτελέσματα της ασωτείας, της ζωής μακριά από τον Θεό, δίχως τη σωτηρία που μόνο Εκείνος δίνει.

Η ασωτεία βέβαια κατά την αγιοπατερική ερμηνεία και διδασκαλία είναι πολύμορφη και πολυδιάστατη. Άσωτος δεν είναι μόνο ο νέος που πορνεύει, αλλά εκείνος που την περιουσία που έλαβε από τον Θεό, τα τάλαντα και τα χαρίσματα, τα σπαταλά για την ευχαρίστησή του, την καλοπέρασή του, τη φιλαυτία και φιλοδοξία του. Όλοι μας δηλαδή κατά κάποιο τρόπο είμαστε μικροί ή μεγάλοι άσωτοι. Ξεφύγαμε από το αρχοντικό του πατέρα μας και κατοικούμε σε καλύβια και παράγκες, μετανάστες, πρόσφυγες, ξένοι, ανέστιοι, με πείνα και δίψα μεγάλη και γύμνια πνευματική.

Ο νεαρός άσωτος ζητούσε την ευτυχία και βρήκε τη δυστυχία. Νόμιζε πως ήταν τέλεια ελεύθερος κι έγινε δούλος των παθών του, αλυσοδεμένος αιχμάλωτος, ναυαγός στο πέλαγος των θλίψεων. Μέσα στην αθλιότητα βίωσε τη στέρηση της αληθινής αγάπης, της πατρικής ευσπλαχνίας. Όλο το δράμα και την τραγικότητα της πικρής μοναξιάς. Οι σημερινοί ιεροκήρυκες καυτηριάζουν κι ελεηνολογούν τον άσωτο για την ανταρσία του. Δεν θα τους ακολουθήσουμε. Νομίζουμε ήδη αρκετά είπαμε.

Θα στρέψουμε τον λόγο κάπου αλλού κι ελπίζω να μη με παρεξηγήσετε και να με συγχωρέσετε για την ειλικρίνειά μου. Ο νέος της παραβολής έφυγε από το σπίτι του και δεν μπορούμε να τον δικαιολογήσουμε. Στο σπίτι του υπήρχε ησυχία, ασφάλεια, κατανόηση, επάρκεια, αγάπη, συνεννόηση και στοργή. Οι νέοι που φεύγουν από τα σπίτια τους σήμερα δεν είναι πάντα καταφύγια και λιμάνια αλλά ανταριασμένες θάλασσες, με συνεχείς συζυγικούς καυγάδες, γκρίνιες, ζηλοφθονίες, καχυποψίες, ύβρεις κι έλλειψη αληθινής αγάπης. Το παιδί πιο πολύ και από την τροφή θέλει την στοργή. Έρευνες απέδειξαν πως η εγκληματικότητα των νέων πηγάζει κατά πολύ από την στέρηση της αγάπης των γονέων και από την διάλυση των οικογενειών. Τα παιδικά βιώματα συνοδεύουν πάντοτε στην ζωή του τον άνθρωπο. Η μεγαλύτερη χαρά για το παιδί είναι η ομόνοια, ειρήνη και αγάπη των γονέων του, από τους οποίους αντλεί παραδείγματα. Δυστυχώς η ειρήνη απουσιάζει από την οικογένεια και η χαρά δεν είναι αληθινή και μόνιμη. Η νευρικότητα και το άγχος της πόλης έχει περάσει στα σπίτια. Οι γονείς δεν είναι πια ταπεινοί δάσκαλοι, υπομονετικοί, προσευχόμενοι, ανεκτικοί και πρόσχαροι. Θέλουν να επιβάλουν με το στανιό τη σκέψη τους, δεν αναπτύσσουν διάλογο αλλά μονόλογο μονότονο, με συνεχείς παρατηρήσεις, επιτιμήσεις, υποδείξεις, επιπλήξεις και απειλές. Η ανειλικρίνεια, η αδιακρισία, η ψυχρότητα και η αψυχολόγητη αυτή συμπεριφορά δημιουργεί ένα βαρύ οικογενειακό κλίμα. Δυστυχώς και η σύγχρονη ελληνική οικογένεια πάσχει από ανία και πλήξη, καχυποψία και κατήφεια.

Νομίζετε ότι είμαι υπερβολικός; Μα έρχονται στο Άγιον Όρος παιδιά και μου παραπονιούνται. Φθάνουν σύζυγοι με δάκρυα λέγοντας πως δεν ανέχονται άλλο τη γλώσσα της γυναίκας τους που κάνει την χριστιανή. Παραπονούμεθα για την ελληνική νεολαία με πρόχειρα λόγια. Παραπονούνται οι γονείς που απουσιάζουν τα παιδιά από το σπίτι, που αργούν να επιστρέψουν το βράδυ. Δεν έσκυψαν μέσα τους να δούνε μήπως φταίνε λίγο και ίδιοι. Ξέρετε δεν με καλούν πια να μιλήσω στις σχολές γονέων, γιατί υποστηρίζω πιο πολύ τα παιδιά… Δεν λέω πως δεν φταίνε και τα παιδιά, όμως νομίζω ότι πρέπει να είμαστε πιο αυστηροί και απαιτητικοί από τους μεγάλους, από τους γονείς. Γιατί θέλουν ν’ απομακρύνονται οι νέοι τόσο πάντα από τα σπίτια τους; Μήπως θα μπορούσαμε να μιλάμε και για άσωτους γονείς; Μήπως τους νέους απομάκρυνε η αδιαφορία του πατέρα και η παραξενιά της μητέρας; Μήπως τους κυνηγούσε το πάντα αυστηρό βλέμμα του κυρίαρχου πατέρα; Ας αναρωτηθούμε με φόβο Θεού κι ας απαντήσουμε στον εαυτό μας με κάθε δυνατή ειλικρίνεια.

Η περίοδος αυτή της αρχής του Τριωδίου είναι γεμάτη από βαθύ νόημα και περιεχόμενο ποιότητας σημαντικής και ουσίας εξαιρετικής. Οδηγεί τον πιστό σε ωφέλιμη περισυλλογή και μετάνοια. Κατάντησε η περίοδος αυτή η κατανυκτική και αγία, χώρα μακρυνή, έρημη από χάρη, που αναζητά τη χαρά στην πρόσκαιρη ηδονή, το ξεφάντωμα και το ξεγέλασμα, τη μασκοφορία και το ξενύχτι, την ασωτεία και την κραιπάλη. Ο άσωτος χοιροβοσκός σιωπηλά διδάσκει παρουσιάζοντας το οικτρό κατάντημά του. Να τ’ αποτελέσματα της ανταρσίας, της φυγής, του ξενιτεμού, της ζωής δίχως περιορισμούς και φραγμούς.

Μέσα από το τέλμα, μέσα από τον βούρκο, μέσα από την τρομερή εκείνη εξουθένωση νοσταλγεί τη θαλπωρή του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Αναπολεί κυρίως τον στοργικό πατέρα. «Εἰς ἑαυτὸν δἐ ἐλθών». Η ανάμνηση της αθωότητος τον επέστρεψε στον εαυτό του. Η αμαρτία τον έκανε να ζει ως εκτός εαυτού. Ξεμεθά, ξυπνά από τον λήθαργο, η μνήμη τον βοηθά.

Η χάρη του Θεού δεν εγκαταλείπει τελείως ποτέ τον άνθρωπο. Αποφασίζει να επιστρέψει εκεί που έφυγε. Δεν ήταν πλασμένος για τα τόσο χαμηλά. Η ανάμνηση της πατρικής αγαθότητος τον κάνει να επιστρέψει. Από την αθλιότητα που ζει είναι προτιμότερη μια ζωή υπηρέτου στο πατρικό του. Αυτή η μεγάλη αγάπη του πατέρα τον συνόδευε πάντοτε. Δεν τον έκανε να τη λησμονήσει και ν’ απογοητευθεί. Ήταν απόλυτα σίγουρος και βέβαιος για την αγάπη του πατέρα του. Αυτό τον έσωσε.

Τον έσωσε ακόμη η μη αργοπορία και η μη αναβολή. Η σωτήρια σκέψη έγινε αμέσως πράξη. Δεν είχε να ετοιμάσει αποσκευές. Επέστρεφε γυμνός, φτωχός, βρωμερός, μα μετανοημένος. Αυτό ήταν και το πιο σημαντικό. Η μετάνοιά του αποδεικνύεται από την άμεση αποφασιστικότητά του και τα λίγα λόγια που ετοίμασε να πει, δίχως αναλύσεις, περιγραφές και δικαιολογίες. Λόγια λιγοστά, ειλικρινή, ατόφια, γνήσια κι εγκάρδια. Η καλή εξομολόγηση δεν θέλει φλυαρίες. Αρκεί το αληθινό ήμαρτον.

Αποφασίζει να επιστρέψει όχι ως γιος αλλά σαν υπηρέτης. Κακή αναχώρηση και καλή επιστροφή. Η επιστροφή θέλει ταπείνωση. Η ταπείνωση δίνει μετάνοια. Ξέρει καλά πού επιστρέφει ο άσωτος. Δεν αμφιβάλλει διόλου για τη μακροθυμία και ευσπλαχνία του πατέρα του. Ελπίζει στην αγάπη του. Δεν λαθεύει. Πιστεύει ότι θα τον συγχωρήσει. Δεν αστοχεί. Παίρνει τον δρόμο της επιστροφής με σταθερό βήμα και δάκρυα μετανοίας. Τα δάκρυα τον δροσίζουν, τον καθαρίζουν, τον ωραιοποιούν.

Επιστρέφοντας αντικρίζει θέαμα απρόσμενο κι εξαίσιο. Από μακριά βλέπει τον πατέρα του στο κατώφλι της εξώθυρας να τον αναμένει. Πού ήξερε ο πατέρας ότι εκείνη την ώρα θα επιστρέψει και τον περίμενε; Μα από την ώρα που έφυγε τον ανέμενε. Τόση ήταν η αγάπη του. Έτσι λέγουν οι άγιοι πατέρες· η ευαγγελική αυτή περικοπή μόνο αν σωζόταν από όλο το ευαγγέλιο, αρκούσε για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η δε παραβολή δεν θα έπρεπε να λέγεται του άσωτου υιού αλλά του εύσπλαχνου πατέρα. Η μετάνοια έφερε από μακριά κοντά τον άσωτο. Ο πατέρας εξέρχεται προς υπάντησή του. Δεν τον αναμένει ελεγκτικά, ακίνητος, αγέρωχος, αυστηρός. Βαδίζει προς το μέρος του. Θέλει να συντομεύσει, έστω και λίγο, όσο γίνεται, την τελευταία απόσταση. Ανοίγει την αγκαλιά του, τον αγκαλιάζει ανεπιφύλακτα, δίχως κανένα παράπονο, όχι απλά τον ασπάζεται, τον κατασπάζεται «καὶ κατεφίλησεν αὐτόν». Δεν τον λυπάται με οίκτο, δεν τον δυσκολεύει, δεν του θυμίζει το λάθος του, δεν του λέει πώς κατάντησε, δεν του μιλά για την αλλοίωσή του. Αυτή η γενναία αρχοντιά τού πατέρα είναι απαράμιλλη, ακαταγώνιστη, συνταρακτική, μοναδική και συναρπαστική.

Ο γιος συγκλονίσθηκε από την απρόσμενη υποδοχή. Γνώριζε ότι τον αγαπούσε ο πατέρας του αλλά δεν είχε καταλάβει ότι τον λάτρευε. Αγωνίζεται με τρεμάμενη φωνή, από τον συγκλονισμό της πλημμύρας της θείας αγάπης, να καταθέσει τα φτωχά λόγια που έχει ετοιμάσει:

Πατέρα, αν μπορώ και μου επιτρέπεις να σε λέω πια πατέρα, ήμαρτον, συγχώρεσέ με, έκανα πράγματι μεγάλο λάθος, δεν μπορώ να είμαι πια παιδί σου, ας γίνω υπηρέτης σου. Αυτοκαταδικάζομαι, αυτοαποκληρώνομαι, είμαι ανάξιος, είμαι αισχρός, αγάπησα τα αμαρτωλά πάθη, αποστράφηκα τις αρετές, κατεφρόνησα τ’ αγαθά…

Ο πατέρας άκουσε καλά τα λόγια της ειλικρινούς μετανοίας του παιδιού του κι ευφράνθηκε χαρά μεγάλη ο Μακρόθυμος, ο Πολυέλαιος, ο Πολυεύσπλαχνος, ο Φιλάνθρωπος και Φιλότεκνος και είπε στους υπηρέτες να τον πλύνουν, να τον καθαρίσουν, να τον στολίσουν και να γίνει πανηγύρι για την επιστροφή του, γιατί ήταν νεκρός και αναστήθηκε ο χαμένος στην πικρή περιπέτεια της ξενιτειάς. «Υπάρχει η δύναμη της υιότητος και της πατρότητος. Ήταν αυτός γιος και είχε πει στην αρχή “πάτερ” (και όταν έφευγε και όταν γύρισε). Και αυτός ήταν πατέρας, δεν ήθελε να στραπατσάρει το παιδί του, έστω και αν υπήρχε ο κίνδυνος του χαμού. Του έδωσε την επικίνδυνη και σωτήρια αγωγή της ελευθερίας καλύπτοντάς τον με την άπειρη αγάπη του πάντοτε. Και νίκησε η πατρική αγάπη τον θάνατο. Και άναψε τούτη η χαρά, το πανηγύρι, που θύεται ο μόσχος ο σιτευτός. Αυτός ο μόσχος λένε οι Πατέρες ότι είναι ο Υιός του Θεού, και το πανηγύρι η θεία Λειτουργία, η σύναξη και η ζωή της Εκκλησίας» (αρχιμ. Βασίλειος Ιβηρίτης)

Για κάθε άσωτο υπάρχει μετάνοια και σωτηρία. Ο ουράνιος πατέρας πάντα αναμένει. Δεν κουράζεται να περιμένει. Δίνει πολλές ευκαιρίες γι’ αυτή τη σωτήρια επιστροφή. Ο Θεός θέλει όλους τους ανθρώπους να τους σώσει και να έλθουν σ’ επίγνωση. Δεν φθάνει όμως μόνο αυτό. Θέλει απαραίτητα και ο κάθε άνθρωπος να θέλει να σωθεί και να κάνει κάτι γι’ αυτό και να το δείχνει με κάποιο τρόπο. Δεν υπάρχει καμιά αμαρτία που να μη συγχωρεί ο Θεός όσο μεγάλη κι αν είναι. Διαφορετικά θα φαινόταν πιο δυνατός ο δαίμονας και θα ματαιωνόταν το σχέδιο της σωτηρίας. Δεν θα σωθούν αυτοί που πεισματικά και αμετανόητα δεν θέλουν να σωθούν. Το αμάρτημα της αμετανοησίας αποτελεί και τη φοβερή βλασφημία του Αγίου Πνεύματος. Κανείς λοιπόν αμαρτωλός ποτέ να μην απελπισθεί.

Ο άσωτος μας παρακινεί σ’ επιστροφή. Η πράξη του είναι η καλύτερη διδαχή προς μίμηση. Ο μετανοημένος άσωτος εισέρχεται καθαρός, φωτεινός, χαρούμενος στο πανηγυρικό τραπέζι του σπιτικού του. Ο πατέρας του για τη μετάνοιά του τον αποκατέστησε πλήρως. Έτσι μιλάμε για άγιο άσωτο. Γιατί; Γιατί είχε μεγάλη ταπείνωση και αληθινή μετάνοια και σώθηκε.

Κατά την επιστροφή του ασώτου απουσίαζε εργαζόμενος στα κτήματα, ο μεγαλύτερος αδελφός του. Επιστρέφοντας κι αυτός κατάκοπος απρόσμενα παρατηρεί αλλαγή και ρωτά ένα μικρό υπηρέτη τι ακριβώς συμβαίνει. Εκείνος με τη σειρά του εξιστορεί τα καθέκαστα. Το πιο φυσικό θα ήταν να χαρεί και να τρέξει να τον ασπασθεί και να συμφάγει και να συγχαρεί για την έκτακτη επιστροφή και τη μεγάλη αυτή ευλογία. Αντίθετα παρουσιάζει εικόνα θλιβερή. Οργίζεται ο δίκαιος, θυμώνει ο καλός, ζηλοφθονεί ο αδελφός, αυτός που θεωρούνταν ότι μισούσε τις ηδονές οδυνάται, νικιέται από το κακό. Η οργή του ήταν τόσο μεγάλη που δεν ήθελε να μπει στο σπίτι του.

Πληροφορείται ο πατέρας την κατάσταση του μεγαλύτερου γιου του κι εξέρχεται, όπως εξήλθε για την προϋπάντηση του ασώτου, για την υποδοχή του δίκαιου και προσπαθεί με όλη του την αγάπη και κατανόηση να τον πείσει να εισέλθει στη χαρά του οίκου τους για την επιστροφή του απολωλότος προβάτου, του αδελφού του. Αδυνατεί να τον πείσει ο πατέρας. Το πάθος έχει κυριεύσει τον πρεσβύτερο αδελφό, δεν θέλει επ’ ουδενί να εισέλθει και να συνευφρανθεί μετά των άλλων. Επιμένει στην αδικαιολόγητη άρνησή του πεισματικά. Καταντά ακατανόητος. Εκφράζει με πόνο την πίκρα του. Γίνεται απαιτητικός, φιλόνικος, αφιλάδελφος, ζηλιάρης, φθονερός, σκληρόκαρδος, θρασύς, ασεβής. Δεν κάμπτεται στα παρακάλια του πατέρα του. Αισθάνεται προδομένος, αδικημένος, προσβλημένος, θιγμένος. Η παραβολή κλείνει δίχως να μας πει ότι τελικά πείσθηκε ο πρεσβύτερος και εισήλθε στο σπίτι. Μάλλον δεν εισήλθε. Αν εισήρχετο θα λεγόταν οπωσδήποτε.

Τραγικό φαινόμενο. Το καλό, υπάκουο, φρόνιμο, ήσυχο, του σπιτιού παιδί παρουσιάζεται μισάδελφος, αμετάπιστος, ζηλόφθονος, υποκριτής και πείσμονας. Έκρυβε πάθος, έπαιζε κρυφτό, είχε μάσκα, είχε αυτάρκεια, είχε αυτοπεποίθηση, απαιτητικότητα. Δεν είχε ταπείνωση και δεν είχε αγάπη. Φοβερό, ήταν αμετανόητος. Ήταν πιο άσωτος από τον άσωτο. Αυτός είναι τελικά ο άσωτος. Παρουσιάζει στοιχεία της νοοτροπίας του Φαρισαίου της περασμένης παραβολής. Οι Φαρισαίοι εξοργίζονταν στη στάση του Χριστού απέναντι των αμαρτωλών. Ενοχλούνταν και δεν έκρυβαν καθόλου την αντίδρασή τους.

Ο πρεσβύτερος υιός, αγαπητοί μου αδελφοί, είναι ένα φοβερά τραγικό πρόσωπο. Προσέξτε παρακαλώ. Ζητά ανταμοιβή για την εργασία του. Καυχιέται για την ηθική του μεγαλοσύνη κι αισθάνεται ασύγκριτα καλύτερος του αδελφού του. Δεν έχει καμιά διάθεση να συμμετάσχει στη χαρά του πατέρα για την επιστροφή του χαμένου αδελφού. Η συμπεριφορά του πρεσβύτερου αδελφού είναι απαράδεκτη, απάνθρωπη, αποκαλύπτει το μεγάλο εσωτερικό του κενό, την ψυχική του ανισορροπία, την πνευματική του ανωριμότητα, τη σκληρότητα της καρδιάς του. Δεν επηρεάσθηκε διόλου από τη φιλοστοργία του πατέρα του. Δεν μαθήτευσε στην αγάπη του. Τα γεγονότα τον ξεσκέπασαν, τον ξεμασκάρεψαν, τον παρουσίασαν γυμνό από κάθε αρετή.

Συνηθίζεται οι ανήθικοι να μιλούν πολύ για ηθική και οι ευσεβοφανείς για ακριβή τήρηση της παραδόσεως. Οι δικαιούντες εαυτούς θέλουν ένα τιμωρό Θεό των αμαρτωλών και βραβευτή των κατακτήσεών τους. Ο Θεός βραβεύει τη μετάνοια κι αγαπά υπέρμετρα την ταπείνωση. Έχουμε δύο άσωτους υιούς τελικά. Ο πρώτος, ο νεότερος, μετανοεί κι επιστρέφει με δάκρυα στο σπίτι του. Ο δεύτερος, απρόσμενα, καταφαίνεται άσωτος δίχως ν’ απομακρυνθεί από το σπίτι του. Ασωτεύει στην αυλή του, στον λογισμό του, κάνει σπήλαιο ληστών την καρδιά του. Μάλιστα ο δεύτερος δεν εισέρχεται καθόλου στο σπίτι του. Κρίμα. Αυτοαδικήθηκε, αυτοκαταδικάσθηκε, απομονώθηκε, πνίγηκε στους ζοφερούς λογισμούς του.

Πάνω από τους δύο γιους υπάρχει ο φιλόστοργος πατέρας. Κατανυκτική και συγκινητική υπέρμετρα η όλη παρουσία του. Σέβεται την ελευθερία και των δύο. Δεν καταπιέζει κανένα. Δεν επιμένει. Δεν φωνάζει. Δεν απειλεί. Αναμένει ελπιδοφόρα. Τρέχει πρώτος ν’ ασπασθεί τον μετανοημένο επιστρέφοντα. Άμετρη η χαρά του. Μεγάλη η λύπη του για το πείσμα του πρεσβύτερου υιού του. Ας μας μείνει ανεξίτηλη η εικόνα αυτή της πλήρους αγάπης του ουράνιου πατέρα μας. Θα μας είναι χρήσιμη στις πτώσεις μας. Ο αναμένων με ανοιχτές αγκάλες πάντα πατέρας θα μας παρακινεί για σημαντικές και σωτήριες αποφάσεις επιστροφής. Η απαράμιλλη αυτή εικόνα δίνει θάρρος και δύναμη σε πολλούς παρασυρμένους. Η παρουσίαση ενός αυστηρού, θυμωμένου, ταραγμένου κι εκδικητικού Θεού δεν είναι ορθόδοξη.

Η μετάνοια δεν δίνει απλά άφεση αμαρτιών αλλά και κοινωνία με τον ζώντα Θεό, συμμετοχή στη χαρά της ουράνιας βασιλείας του από τη ζωή διά του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας. Η ποιότητα, το μέγεθος, η αξία και η γνησιότητα της φιλοθεΐας μας κρίνεται κι εξαρτάται από την ολοσχερή και θυσιαστική φιλανθρωπία και φιλαδελφία μας. Ο πρεσβύτερος υιός της παραβολής είναι ένας σκέτος, στυγνός και ακέραιος Φαρισαίος. Απαιτεί από τον Θεό να τιμωρεί τους αμαρτωλούς και να δικαιώνει τους ιδίους.

Ο άγιος άσωτος μοιάζει με τον όσιο τελώνη της περασμένης παραβολής. Μετανοημένοι, ταπεινοί, ήσυχοι, φρόνιμοι, ένδακρεις, αθόρυβοι, αληθινοί και οι δύο. Τους αγαπάμε γιατί τους μοιάζουμε. Μας λένε πως έχουμε φιλάνθρωπο πατέρα, που δεν μας ξεσυνερίζεται και πάντα μας αναμένει, δίνοντάς μας πολλές ευκαιρίες. Είναι γλυκά και ωραία τα δάκρυα της μετανοίας. Της ζηλοφθονίας είναι πικρά και άχαρα. Μπορούμε να κλαίμε στο κελί μας, αλλά οκνεύουμε, δεν θέλουμε. Τα δάκρυα μουλιάζουν την πέτρινη καρδιά μας. Μας κάνουν ιλαρούς, πιο θερμά προσευχόμενους. Τα δάκρυα σώζουν. Μας πλένουν. Μας ξαναβαπτίζουν. Μας καθαρίζουν καλά. Όχι δάκρυα συναισθηματικά, νοσηρά, ενός στραπατσαρισμένου εγωισμού, αλλά άκοπα, θερμά, καρδιακά κατά τους έξοχους νηπτικούς πατέρες. Δάκρυσε και ο Τελώνης και ο Άσωτος. Ο Φαρισαίος και ο Πρεσβύτερος υιός δεν δάκρυσαν καθόλου. Γιατί; Γιατί είχαν εγωισμό. Ο εγωισμός δεν αφήνει να δακρύσεις. Δεν χρειάζεται σου λέει, δεν είναι ανάγκη, δεν είναι πράξη γενναία. Το Άγιον Πνεύμα δίνει τ’ αληθινά δάκρυα στον ταπεινά προσευχόμενο.

Ο πρεσβύτερος υιός είχε κάποια καλά πάνω του. Δεν είχε όμως αγάπη. Η βασική αυτή έλλειψη του ’κλεβε και το κέρδος των καλών του. Άνθρωπος του Θεού δίχως αγάπη δεν υπάρχει. Πίστη και καθαρός βίος δεν αρκούν δίχως την αγάπη. Η έλλειψη αγάπης έκανε τον μεγαλύτερο αδελφό να μη χαίρεται που βρέθηκε ένας χαμένος και αναστήθηκε ένας νεκρός και μάλιστα ο αδελφός του. Τα βάζει με τον ίδιο τον πατέρα του. Τον θεωρεί άδικο, σπάταλο, υπερβολικό, απλοχέρη και μονομερή. Θέλει αυτός να κάνει ό,τι θέλει τον πατέρα του. Δεν θέλει να καθοδηγείται, θέλει μόνο να καθοδηγεί. Δεν υποπτεύεται ότι έχει ο ίδιος ανάγκη μετανοίας, ότι έχει ανάγκη αγάπης, γιατί αν ο Θεός του φερθεί αυστηρά θα πρέπει να καταποντιστεί.

Λησμονά ο δυστυχισμένος πρεσβύτερος υιός ότι ο πατέρας του είναι η όντως αγάπη, η αυτοαγάπη, η αυτοαγαθότητα. Και η δικαιοσύνη του είναι διαφορετική από των ανθρώπων. Δεν έχει καταλάβει καλά τόσα χρόνια τι πατέρα έχει. Συμβαίνει μερικές φορές, αδελφοί μου, να ζούμε χρόνια μέσα στην Εκκλησία και να μην έχουμε πάρει χαμπάρι για το τι ακριβώς συμβαίνει. Να μένουμε σ’ εξωτερικά σχήματα και τύπους κι ούτε καν να υποψιαζόμαστε το βάθος, την ουσία. Μπορεί κι εμείς να μην έχουμε ακόμη νιώσει βαθιά στην καρδιά μας ποιανού πατέρα παιδιά είμαστε και να μένουμε επιφυλακτικοί, μεμψίμοιροι, σχολαστικοί, απρόσεκτοι κι εντελώς τυπικοί.

Θα ήταν πολύ τολμηρό να ρωτήσω· εμείς με ποιο γιο είμαστε; Με τον νεότερο ή με τον πρεσβύτερο; Ας ελέγξουμε μόνοι μας, ευθαρσώς και αυστηρώς τον εαυτό μας. Μη βιαστούμε να απαντήσουμε. Μη νομίζετε πως είναι εύκολη η απάντηση. Άλλοτε πάμε από τη μία πλευρά και άλλοτε από την άλλη. Κάποτε αντιπροσωπεύουμε ή εκπροσωπούμε τον ένα ή τον άλλο. Γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή και προσευχή. Να μας φωτίσει ο Θεός να διακρίνουμε την κατάστασή μας. Έχουμε ανάγκη φωτισμού για να δούμε ξεκάθαρα ποιοι ακριβώς είμαστε.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο διαπρύσιος κήρυκας της χάριτος και του φωτός συνέχεια έλεγε: Κύριε, φώτισόν μου τὸ σκότος! Χρειάζεται γνώση, επίγνωση, αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία και θάρρος για να δούμε κατάματα τον εαυτό μας και να τον αντιμετωπίσουμε άφοβα. Θα αντέξουμε στη θέα της πνευματικής μας γύμνιας ή θα το βάλουμε στα πόδια μπαίνοντας σε μια έστω καλή δραστηριότητα για να ξεγελάμε τον εαυτό μας ότι τάχα κάτι κάνουμε και κάτι προσφέρουμε; Είμεθα έτοιμοι ν’ αντικρίσουμε την κενότητα και τη φτώχεια μας, που την έχουμε σκεπάσει με κάποια στολίδια γνώσεων και τρόπων, κι εξαπατούμε ενίοτε τους ανθρώπους; Χρειάζεται γενναιότητα η αντιμετώπιση του εαυτού μας. Αν αυτή την είχε κάνει νωρίς ο νεότερος δεν θα είχε οδηγηθεί σ’ εκείνη τη μακρινή χώρα του λιμού και των ξυλοκεράτων. Αν έγκαιρα κι έγκυρα είχε καταδυθεί εντός του ο πρεσβύτερος υιός θα είχε ανακαλύψει τις ρίζες παθών που τον έκαναν να μείνει έξω του νυμφώνος Χριστού…

Η εποχή όμως δεν βοηθά καθόλου. Οδηγεί σε συνεχή εξωστρέφεια και όχι σε υγιή εσωστρέφεια, αυτοέλεγχο και αυτοπαρατήρηση. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος αν δεν ασωτεύει εξωτερικά, ασωτεύει εσωτερικά με το ν’ αυτοδικαιώνεται και ν’ αυτοθεώνεται, να πάσχει στον ατομισμό και την απομόνωση. Το τραγικό είναι να ζει κανείς εντός της Εκκλησίας και να είναι εκτός, όπως ο πρεσβύτερος υιός και να μη συμμετέχει του εξαίσιου συμποσίου της πίστεως.

Ο Θεός πατέρας υπομένει, ανέχεται, ελπίζει, αναμένει, δίνει ευκαιρίες πολλές και συχνές. Δεν μαλώνει τα παιδιά του, δεν τα ξεσυνερίζεται, δεν τα διώχνει, τους καλομιλά, τους κατανοεί, τους συμπεριφέρεται άψογα. Η στάση του μας συντρίβει. Η αγάπη του μας αναστατώνει αναστάσιμα. Μ’ ένα τέτοιο πατέρα δεν δικαιολογούμαστε να καθυστερούμε μακριά κι έξω από το σπίτι. Καλούμεθα σ’ επιστροφή άμεση στο σπίτι μας, στον εαυτό μας.

Όλοι να τοποθετηθούμε όπως πρέπει, όπως αξίζει. Οι πατέρες, οι οικογενειάρχες, οι γονείς, οι δάσκαλοι, ν’ ανέχονται τα παιδιά, να τα ρίχνουν στο φιλότιμο, να τα διδάσκουν με το βιωμένο και φωτεινό τους παράδειγμα, να υπομένουν, να ελπίζουν, να προσεύχονται. Το ίδιο και οι πνευματικοί πατέρες, οι ποιμένες, να μη θέτουν δυσβάστακτα φορτία, να μη λένε ό,τι δεν πράττουν, να μην ελέγχονται από τα λόγια τους, να μην ταράζονται από τις ανυπακοές, αλλά ας αυξάνουν πιότερο τη θαυματουργή προσευχή.

Είναι μεγάλος ο πόνος του κηδεμόνα να μην ακούνε, να μην υπακούουν, να παραστρατούν και ν’ αγριεύουν τα παιδιά του. Χρειάζεται μεγάλη υπομονή. Μπορούν να επιστρέψουν, να μετανοήσουν, να γίνουν πιο καλοί και από τους νομιζόμενους καλούς. Ο πατέρας ή η μητέρα δεν υποστηρίζουμε ότι θα πρέπει να μένουν αδιάφοροι απέναντι των παιδιών τους για οτιδήποτε συμβαίνει. Δεν θα πρέπει ασφαλώς οι γονείς πάντοτε να είναι με πλήρη ανοχή, συγκατάβαση και συγκατάθεση και να δικαιολογούν τα παιδιά τους και να τα θεωρούν τα εξυπνότερα και τα καλύτερα. Χρειάζεται και διακριτική αυστηρότητα από αγάπη.

Ούτε λοιπόν καλή είναι η αδιαφορία ούτε η άκρα επιείκεια, αλλά ούτε και η σκληρή και μόνιμη αυστηρότητα των μεγάλων προς τους μικρούς. Με τον τρόμο, τον φόβο και την απειλή δεν έχουμε τόσο αγαθά αποτελέσματα. Με το να ρίξουμε τα παιδιά στο φιλότιμο, να επαινέσουμε με μέτρο τις επιτυχίες τους είναι καλό. Ας τ’ αφήσουμε να πουν τη γνώμη τους, να λάβουν κάποιες πρωτοβουλίες, ν’ ανοίξουμε μαζί τους διάλογο. Μη νομίζουμε πάλι τ’ ότι είναι πάντα κοντά μας είναι δείγμα άριστο. Ο πρεσβύτερος υιός κοντά ήταν, εργατικός ήταν, υπάκουος ήταν, αλλά ήταν τελικά αταπείνωτος, αμετανόητος, ισχυρογνώμων, απαιτητικός, ζηλόφθονος και αφιλάδελφος. Καλός δεν είναι κάποιος όταν απλά κάνει το δικό μας και ικανοποιεί έτσι τον εγωισμό μας…

Μερικοί είναι επιεικής για να είναι επιεικής, για να περνάνε καλά, και μερικοί είναι αυστηροί, για να είναι αυστηροί, και να περνάνε πάλι καλά. Δεν νοιάζονται για την προκοπή του άλλου τόσο, δεν φοβούνται τον Θεό, λογαριάζουν μόνο τον αγαπητό εαυτό τους. Υπάρχει αυστηρή επιείκεια και επιεικής αυστηρότητα. Και η μια και η άλλη σημασία έχει να μην είναι από ανθρωπαρέσκεια αλλά από φιλοθεΐα και φιλανθρωπία. Χρειαζόμαστε τη φιλάνθρωπη αυστηρότητα αρκετοί αρκετά.

Τελικά ένας άσωτος μετανοεί και γίνεται άγιος και γίνεται πανηγύρι στον ουρανό και τη γη και χαρά σε όλη την Εκκλησία. Ένας πάλι δίκαιος υποκρίνεται αγιότητα, μολύνεται από την ψευτοαγιότητα, πιστεύει ότι κάτι είναι κι έχει απαιτήσεις για αναγνώριση και σεβασμό και είναι αυτός ο άσωτος, ο αμετανόητος, που δεν μετέχει στη χαρά των άλλων και πάσχει τρομερά στη μοναξιά της εγωπάθειάς του.

O Πατέρας, o γεννήτοράς μας, o πλάστης και Θεός μας, μάς πονά και συμπονά, μάς αγαπά και μάς υπεραγαπά, μάς φρονηματίζει και σώζει. Τους άσωτους κάνει αγίους, τους υποκριτές υπομένει και τους βοηθά παρακλητικά να διορθωθούν, δίχως να τους εξαναγκάζει ποτέ, για να μετανοήσουν και σωθούν.

Μη εύκολα καταδικάζετε τους άσωτους. Μη εύκολα αναγνωρίζετε κάποιους αγίους· οι ψευτοάγιοι εξαπατούν και καταρρέουν. Έχουμε ιδιαίτερα μεγάλη ανάγκη από μετάνοια. Μετάνοια ειλικρινή για να έχουμε αγιότητα αληθινή. Η πατρική αγκαλιά είναι ανοιχτή και αναμένει πάντα όλους τους μετανοημένους να τους καταφιλήσει, να τους ενδύσει χιτώνα φωτεινό, να τους υποδύσει υποδήματα ισχυρής ειρήνης, να τους φορέσει το πολύτιμο δακτυλίδι, να τους στείλει στον κόσμο ν’ αναγγείλουν τα μεγαλεία της αγάπης του. Ο όσιος Τελώνης και ο άγιος Άσωτος αυτό κάνουν. Μιλούν με έργα για πραγματική μετάνοια, για ζωηφόρα αγιότητα. Ας τους ακολουθήσουμε, ας τους μιμηθούμε, για να ζήσουμε τον παράδεισο από τώρα.

Μοναχός Μωυσής ο Αγιορείτης, Ο όσιος τελώνης και ο άγιος άσωτος: Έξι ομιλίες από το χθες για το σήμερα, 3η έκδ., Αθήνα, Εν πλω, 2016