Χωρίς καλά – καλά να το καταλάβουμε μπήκαμε κιόλας στην πέμπτη εβδομάδα της Μεγάλης Σαρακοστής. Μιας Σαρακοστής εντελώς διαφορετικής. Ο φόβος βλέπετε του κορονοϊού μας κρατάει στα σπίτια μας κι έτσι δεν έχουμε τη δυνατότητα να συμμετάσχουμε στις υπέροχες ακολουθίες των ημερών αυτών, αφού οι Ναοί μας παραμένουν κλειστοί. Ευτυχώς όμως που μπορούμε να παρακολουθήσουμε κάποια από τα εκκλησιαστικά δρώμενα στους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς μας δέκτες, όπως επίσης και στο διαδίκτυο. Ταυτόχρονα όμως ουδείς μπορεί να μας εμποδίσει στην κατ’ οίκον καλλιέργεια της ατομικής και οικογενειακής προσευχής. Κάποιες άλλωστε ακολουθίες των ημερών μπορούμε, αν θέλουμε, να τις διαβάσουμε ως προσευχή και κατά μόνας. Όπως τον Μεγάλο Κανόνα που, υπό άλλες συνθήκες, θα ετελείτο στους Ναούς μας την Τετάρτη το βράδυ της πέμπτης εβδομάδας των Νηστειών. Που φέτος, 1 Απριλίου, συμπίπτει και με τη γιορτή της μνήμης της Αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας, που είναι όντως υπόδειγμα μετάνοιας.
Ας πούμε λοιπόν λίγα πράγματα για τον Μεγάλο Κανόνα. Το επίθετο Μέγας είναι αυτό που σαφώς σχετίζεται με την έκταση του κανόνα αλλά και με το πολύ μεγάλο και βαθύ σε νοήματα περιεχόμενό του. Ενώ λοιπόν όλοι οι άλλοι κανόνες που καθημερινά, στη διάρκεια του Όρθρου, διαβάζονται στους Ναούς μας περιλαμβάνουν κάτι παραπάνω από 30 τροπάρια, ο Μέγας Κανόνας φτάνει τα 250 τροπάρια. Ποιητής του Μεγάλου Κανόνα είναι ο Άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο Ιεροσολυμίτης, που γιορτάζει στις 4 Απριλίου.
Ολόκληρος ο Μέγας Κανόνας, που είναι ένα πολύστροφο λειτουργικό ποίημα με πλούσια λυρικά στοιχεία, σαν ένας ποταμός κλαυθμού και δακρύων, πηγάζει από την Αγία Γραφή. Από αυτήν παίρνει της εμπνεύσεις του ο Άγιος Ανδρέας. Δεν αφήνει σχεδόν ούτε μία ιστορία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που να μην την συγκρίνει με την δικιά του ζωή. Άλλοτε, για τις καλές πράξεις των προσώπων της Αγίας Γραφής, κατηγορεί την ψυχή του, από πραγματική ταπείνωση, πως δεν της ακολούθησε και με ωραίο τρόπο προτρέπει σε κάθε άνθρωπο να μιμηθεί τα καλά έργα των Αγίων . Και άλλοτε, στις κακές πράξεις που αναφέρονται στην Αγία Γραφεί, κακίζει την ψυχή του που τις ακολούθησε και συμβουλεύει, με πολλή θέρμη, να αποφύγουμε την αμαρτία και το κακό και να επιστρέψουμε στο Θεό, πράγμα που μπορεί να γίνει με δάκρυα και έμπρακτη μετάνοια.
Στην αρχή του Μεγάλου Κανόνος ο Άγιος Ανδρέας εκφράζει την απορία του από ποιο παράπτωμα να αρχίσει στα τροπάρια που πρόκειται να ακολουθήσουν: «Πόθε άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις;». «Από πού να αρχίσω να θρηνώ τις άθλιες πράξεις της ζωής μου; Και ποια, Θεέ μου, να βάλω πρώτη στην τωρινή θρηνωδία; Όμως, εσύ, ως εύσπλαχνος των αμαρτημάτων δος μου τη συγχώρεση». Και παρακάτω θα πει: «Δεν υπάρχει στη ζωή μου αμάρτημα που εγώ Σωτήρ μου δεν έκανα κατά νουν και λόγον και προαίρεσιν, και θέσει και γνώμη και πράξει, εξαμαρτήσας ως άλλος ουδείς πώποτε». Σαν κι’ εμένα δηλαδή ουδείς άλλος έχει αμαρτήσει. Η αρετή της αυτομεμψίας, που χαρακτηρίζει όλους τους Αγίους, καταγράφεται απ’ τον Άγιο Ανδρέα στους στίχους του Μεγάλου Κανόνα, με πολύ ωραίο τρόπο. Και μάλιστα, ευθύς αμέσως μετά, χαρακτηρίζει τη συνείδηση του κάθε ανθρώπου ως το πιο βίαιο πράγμα που υπάρχει στον κόσμο ώστε να ελέγχεται ο άνθρωπος για τις αμαρτίες του και να οδηγείται έτσι στη μετάνοια. «Εντεύθεν και κατεκρίθην, εντεύθεν κατεδικάσθην εγώ ο τάλας υπό της οικείας συνειδήσεως, ής ουδέν εν κόσμω βιαιότερον…» Αν ο άνθρωπος δε παραμέριζε την φωνή της συνειδήσεως του –που είναι η φωνή του Θεού μέσα μας- και έδινε σ’ αυτήν τη δέουσα σημασία προτού να φθάσει στην αλλοίωση, την αλλοτρίωση και την πώρωση, τελικά, της συνειδήσεως, τότε όλοι και όλα θα ήταν πολύ καλύτερα.
Πού διδακτικό είναι, μεταξύ των άλλων, και το τροπάριο από την ενάτη ωδή του Μεγάλου Κανόνα: «Ο Χριστός έγινε άνθρωπος και κάλεσε σε μετάνοια ληστές και πόρνες. Ψυχή μετάνιωσε, έχει κιόλας ανοίξει η πόρτα της Βασιλείας και πριν από σένα, ψυχή μου, προλαβαίνουν και την αρπάζουν φαρισαίοι και τελώνες και μοιχοί που έχουν, δια της μετανοίας, μεταποιηθεί».
Λέει σχετικά σε μία από τις διδασκαλίες του ο Γέρων Εφραίμ της Αριζόνας, ο Φιλοθεΐτης, που λίγο πριν λίγο τα Χριστούγεννα εκοιμήθη: «Πόσοι και πόσοι άνθρωποι, που εμείς τους έχουμε για τιποτένιους και για αμαρτωλούς , μια μέρα μπορεί να βρεθούν στη Βασιλεία του Θεού. Κι’ εμείς που παίρνουμε την καθέδρα του δικαστού και κρίνουμε, να βρεθούμε κατακριτέοι και να περάσουμε στην κόλαση!! Γι’ αυτό λοιπόν χρειάζεται πολλή προσοχή στα έργα μας και να αγωνιζόμαστε να ξεριζώσουμε τον εγωισμό, αυτό το φοβερό θηρίο που μας τρώει, το «εγώ»!! Αυτό φουντώνει μέσα μας και θυμώνουμε και οργιζόμαστε και κατακρίνουμε και απαιτούμε το ένα, απαιτούμε το άλλο και βρίζουμε και χλευάζουμε τον έναν και ταπεινώνουμε τον άλλον. Θηρίο!! Αυτό βοηθάει την κατάκριση, αυτό φουσκώνει τον λογισμό ότι κάτι κάνουμε, ότι είμαστε καλοί, ότι έχουμε αρετές και χίλια δυό άλλα. Η αφετηρία των καλών είναι η ταπεινοφροσύνη, η αφετηρία των κακών είναι ο εγωισμός…»
Γι’ αυτό ο Άγιος Ανδρέας στον Μεγάλο Κανόνα θα επισημάνει: «Ο τελώνης εσώζετο και η πόρνη ακολουθούσε τον δρόμο της σωφροσύνης. Αντίθετα, ο Φαρισαίος καυχώμενος κατακρίνονταν. Ο μεν τελώνης έλεγε ιλάσθητι μοι, η δε πόρνη φώναζε ελέησόν με. Ο Φαρισαίος όμως εκόμπαζε φωνάζοντας. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου, μαζί με άλλες λέξεις που ήταν το αποτέλεσμα της εγωιστικής διαστροφής του νού του».
Ωραιότατο είναι και το Κοντάκιο του Μεγάλου Κανόνα: «Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα, τι καθεύδεις; Το τέλος εγγίζει και μέλλεις θορυβείσθαι. Ανάνηψον ούν, ίνα φείσηταί σου Χριστός ο Θεός, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών».
«Ξύπνα λοιπόν ψυχή μου, γιατί κοιμάσαι; Είναι κοντά το τέλος γι’ αυτό πρόκειται να θορυβηθείς, να φοβηθείς. Μετάνιωσε όμως κι’ ο Χριστός, που είναι, ως Θεός, πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, θα σε λυπηθεί και θα σε σώσει».
Λέει λοιπόν ο Γέρων Εφραίμ της Αριζόνας: «Κάθε μέρα να είμαστε με το εισιτήριο στο χέρι. Δεν γνωρίζουμε τι θα μας συμβεί. Κάποτε εξομολόγησα κάποιον στο νοσοκομείο με τα νεύματα και σε λίγο πέθανε. Κάτι καλό έκανε στη ζωή του και σώθηκε τελευταία στιγμή. Στη ζωή μου πέρασα πολλές ταλαιπωρίες και είδα ότι η Θεία Πρόνοια κατευθύνει τα πάντα προς το καλό του ανθρώπου. Να μη μας φεύγει η μνήμη του θανάτου».
Τούτες τις μέρες όπου, δια τον φόβο του φονικού κορονοϊού, είμαστε κλεισμένοι στα σπίτια μας, είναι μια ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε την ασημαντότητα μας και φθαρτότητα μας. Σήμερα είμαστε, αύριο δεν είμαστε. Άλλωστε «ως όναρ, ως άνθος ο χρόνος του βίου τρέχει. Τι μάτην ταραττόμεθα;»…
Ταυτόχρονα όμως, τούτες οι μέρες, αφού στην Εκκλησία δεν μπορούμε να πάμε, είναι και μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε μόνοι μας τον Μεγάλο Κανόνα. Όσο κι’ αν μας φαίνεται δυσνόητος, σίγουρα στο τέλος κάτι θα μείνει και θα ηρεμήσει, θα γαληνέψει η ψυχή μας.
Ας πούμε λοιπόν λίγα πράγματα για τον Μεγάλο Κανόνα. Το επίθετο Μέγας είναι αυτό που σαφώς σχετίζεται με την έκταση του κανόνα αλλά και με το πολύ μεγάλο και βαθύ σε νοήματα περιεχόμενό του. Ενώ λοιπόν όλοι οι άλλοι κανόνες που καθημερινά, στη διάρκεια του Όρθρου, διαβάζονται στους Ναούς μας περιλαμβάνουν κάτι παραπάνω από 30 τροπάρια, ο Μέγας Κανόνας φτάνει τα 250 τροπάρια. Ποιητής του Μεγάλου Κανόνα είναι ο Άγιος Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο Ιεροσολυμίτης, που γιορτάζει στις 4 Απριλίου.
Ολόκληρος ο Μέγας Κανόνας, που είναι ένα πολύστροφο λειτουργικό ποίημα με πλούσια λυρικά στοιχεία, σαν ένας ποταμός κλαυθμού και δακρύων, πηγάζει από την Αγία Γραφή. Από αυτήν παίρνει της εμπνεύσεις του ο Άγιος Ανδρέας. Δεν αφήνει σχεδόν ούτε μία ιστορία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που να μην την συγκρίνει με την δικιά του ζωή. Άλλοτε, για τις καλές πράξεις των προσώπων της Αγίας Γραφής, κατηγορεί την ψυχή του, από πραγματική ταπείνωση, πως δεν της ακολούθησε και με ωραίο τρόπο προτρέπει σε κάθε άνθρωπο να μιμηθεί τα καλά έργα των Αγίων . Και άλλοτε, στις κακές πράξεις που αναφέρονται στην Αγία Γραφεί, κακίζει την ψυχή του που τις ακολούθησε και συμβουλεύει, με πολλή θέρμη, να αποφύγουμε την αμαρτία και το κακό και να επιστρέψουμε στο Θεό, πράγμα που μπορεί να γίνει με δάκρυα και έμπρακτη μετάνοια.
Στην αρχή του Μεγάλου Κανόνος ο Άγιος Ανδρέας εκφράζει την απορία του από ποιο παράπτωμα να αρχίσει στα τροπάρια που πρόκειται να ακολουθήσουν: «Πόθε άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις;». «Από πού να αρχίσω να θρηνώ τις άθλιες πράξεις της ζωής μου; Και ποια, Θεέ μου, να βάλω πρώτη στην τωρινή θρηνωδία; Όμως, εσύ, ως εύσπλαχνος των αμαρτημάτων δος μου τη συγχώρεση». Και παρακάτω θα πει: «Δεν υπάρχει στη ζωή μου αμάρτημα που εγώ Σωτήρ μου δεν έκανα κατά νουν και λόγον και προαίρεσιν, και θέσει και γνώμη και πράξει, εξαμαρτήσας ως άλλος ουδείς πώποτε». Σαν κι’ εμένα δηλαδή ουδείς άλλος έχει αμαρτήσει. Η αρετή της αυτομεμψίας, που χαρακτηρίζει όλους τους Αγίους, καταγράφεται απ’ τον Άγιο Ανδρέα στους στίχους του Μεγάλου Κανόνα, με πολύ ωραίο τρόπο. Και μάλιστα, ευθύς αμέσως μετά, χαρακτηρίζει τη συνείδηση του κάθε ανθρώπου ως το πιο βίαιο πράγμα που υπάρχει στον κόσμο ώστε να ελέγχεται ο άνθρωπος για τις αμαρτίες του και να οδηγείται έτσι στη μετάνοια. «Εντεύθεν και κατεκρίθην, εντεύθεν κατεδικάσθην εγώ ο τάλας υπό της οικείας συνειδήσεως, ής ουδέν εν κόσμω βιαιότερον…» Αν ο άνθρωπος δε παραμέριζε την φωνή της συνειδήσεως του –που είναι η φωνή του Θεού μέσα μας- και έδινε σ’ αυτήν τη δέουσα σημασία προτού να φθάσει στην αλλοίωση, την αλλοτρίωση και την πώρωση, τελικά, της συνειδήσεως, τότε όλοι και όλα θα ήταν πολύ καλύτερα.
Πού διδακτικό είναι, μεταξύ των άλλων, και το τροπάριο από την ενάτη ωδή του Μεγάλου Κανόνα: «Ο Χριστός έγινε άνθρωπος και κάλεσε σε μετάνοια ληστές και πόρνες. Ψυχή μετάνιωσε, έχει κιόλας ανοίξει η πόρτα της Βασιλείας και πριν από σένα, ψυχή μου, προλαβαίνουν και την αρπάζουν φαρισαίοι και τελώνες και μοιχοί που έχουν, δια της μετανοίας, μεταποιηθεί».
Λέει σχετικά σε μία από τις διδασκαλίες του ο Γέρων Εφραίμ της Αριζόνας, ο Φιλοθεΐτης, που λίγο πριν λίγο τα Χριστούγεννα εκοιμήθη: «Πόσοι και πόσοι άνθρωποι, που εμείς τους έχουμε για τιποτένιους και για αμαρτωλούς , μια μέρα μπορεί να βρεθούν στη Βασιλεία του Θεού. Κι’ εμείς που παίρνουμε την καθέδρα του δικαστού και κρίνουμε, να βρεθούμε κατακριτέοι και να περάσουμε στην κόλαση!! Γι’ αυτό λοιπόν χρειάζεται πολλή προσοχή στα έργα μας και να αγωνιζόμαστε να ξεριζώσουμε τον εγωισμό, αυτό το φοβερό θηρίο που μας τρώει, το «εγώ»!! Αυτό φουντώνει μέσα μας και θυμώνουμε και οργιζόμαστε και κατακρίνουμε και απαιτούμε το ένα, απαιτούμε το άλλο και βρίζουμε και χλευάζουμε τον έναν και ταπεινώνουμε τον άλλον. Θηρίο!! Αυτό βοηθάει την κατάκριση, αυτό φουσκώνει τον λογισμό ότι κάτι κάνουμε, ότι είμαστε καλοί, ότι έχουμε αρετές και χίλια δυό άλλα. Η αφετηρία των καλών είναι η ταπεινοφροσύνη, η αφετηρία των κακών είναι ο εγωισμός…»
Γι’ αυτό ο Άγιος Ανδρέας στον Μεγάλο Κανόνα θα επισημάνει: «Ο τελώνης εσώζετο και η πόρνη ακολουθούσε τον δρόμο της σωφροσύνης. Αντίθετα, ο Φαρισαίος καυχώμενος κατακρίνονταν. Ο μεν τελώνης έλεγε ιλάσθητι μοι, η δε πόρνη φώναζε ελέησόν με. Ο Φαρισαίος όμως εκόμπαζε φωνάζοντας. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου, μαζί με άλλες λέξεις που ήταν το αποτέλεσμα της εγωιστικής διαστροφής του νού του».
Ωραιότατο είναι και το Κοντάκιο του Μεγάλου Κανόνα: «Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα, τι καθεύδεις; Το τέλος εγγίζει και μέλλεις θορυβείσθαι. Ανάνηψον ούν, ίνα φείσηταί σου Χριστός ο Θεός, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών».
«Ξύπνα λοιπόν ψυχή μου, γιατί κοιμάσαι; Είναι κοντά το τέλος γι’ αυτό πρόκειται να θορυβηθείς, να φοβηθείς. Μετάνιωσε όμως κι’ ο Χριστός, που είναι, ως Θεός, πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, θα σε λυπηθεί και θα σε σώσει».
Λέει λοιπόν ο Γέρων Εφραίμ της Αριζόνας: «Κάθε μέρα να είμαστε με το εισιτήριο στο χέρι. Δεν γνωρίζουμε τι θα μας συμβεί. Κάποτε εξομολόγησα κάποιον στο νοσοκομείο με τα νεύματα και σε λίγο πέθανε. Κάτι καλό έκανε στη ζωή του και σώθηκε τελευταία στιγμή. Στη ζωή μου πέρασα πολλές ταλαιπωρίες και είδα ότι η Θεία Πρόνοια κατευθύνει τα πάντα προς το καλό του ανθρώπου. Να μη μας φεύγει η μνήμη του θανάτου».
Τούτες τις μέρες όπου, δια τον φόβο του φονικού κορονοϊού, είμαστε κλεισμένοι στα σπίτια μας, είναι μια ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε την ασημαντότητα μας και φθαρτότητα μας. Σήμερα είμαστε, αύριο δεν είμαστε. Άλλωστε «ως όναρ, ως άνθος ο χρόνος του βίου τρέχει. Τι μάτην ταραττόμεθα;»…
Ταυτόχρονα όμως, τούτες οι μέρες, αφού στην Εκκλησία δεν μπορούμε να πάμε, είναι και μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε μόνοι μας τον Μεγάλο Κανόνα. Όσο κι’ αν μας φαίνεται δυσνόητος, σίγουρα στο τέλος κάτι θα μείνει και θα ηρεμήσει, θα γαληνέψει η ψυχή μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου