Στα μεγάλα και σπουδαία γεγονότα που εορτάζουμε τα Χριστούγεννα, ανάμεσα σ’ εκείνους που από τους πρώτους αξιώθηκαν να προσκυνήσουν το θείο Βρέφος, μετά την Μητέρα του Υπεραγία Θεοτόκο, μετά τον μνήστορα Ιωσήφ, τον προστάτη της Μητέρας και του Βρέφους, μετά τους απλοϊκούς ποιμένες που έβοσκαν τα πρόβατά τους στα περίχωρα της Βηθλεέμ, έρχονται στον νεογέννητο Κύριο, ως εκπρόσωποι όλης της ανθρωπότητος, που μέσα από τους αιώνες προσδοκά τον εναθρωπήσαντα Σωτήρα, οι σοφοί Μάγοι εξ Ανατολών.
Οι Μάγοι αναφέρονται στη διήγηση του ευαγγελιστή Ματθαίου, στο β΄κεφάλαιο του ευαγγελίου του. Πολλές και ενδιαφέρουσες επιστημονικές θεωρίες ανεπτύχθησαν, ήδη από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, γύρω από το γεγονός της προσκυνήσεως των Μάγων, οι οποίοι διήνυσαν μία πολύ μεγάλη απόσταση, χρονοβόρα, με πολλούς κινδύνους και περιπέτειες.
Στη Δύση η λέξη «μάγος» χρησιμοποιήθηκε πάντοτε με κακή και αρνητική σημασία, δηλώνοντας τον απατεώνα και τον αγύρτη, ή τον άνθρωπο που συμμάχησε με τον διάβολο και με σατανικούς κυριολεκτικά τρόπους προσπαθεί να επιφέρει κακό και συμφορά στους συνανθρώπους του. Στην Ανατολή η λέξη «μάγος» δεν είχε πάντα κακή σημασία. Κατά τον μεγάλο ιστορικό της αρχαιότητος Ηρόδοτο οι μάγοι ήσαν ιδιαίτερο ιερατικό γένος των Μήδων και αργότερα των Περσών. Ο Ζωροάστρης και ο Ναβουχοδονόσωρ τους αναγνωρίζουν και τους τιμούν. Κατά μία ερμηνεία η λέξη «μάγος» ενδεχομένως προέρχεται από την ιρανική λέξη «magus» ή από την ασσυριακή διάλεκτο ή ακόμη και να είναι ελληνική και να πρόκειται για παραφθορά της λέξης «μέγας». Στην Ανατολή –και κατά την αρχαιότητα- η λέξη σημαίνει πολλά και διαφορετικά, σημαίνει τον σοφό, τον διδάσκαλο, τον ιατρό, τον μελετητή των ιερών γραφών αλλά και των φαινομένων της κτίσης, τον αστρονόμο μελετητή του ουρανού, τον γνώστη των θρησκευτικών και φιλοσοφικών επιστημών, στην παρακμή του σημαίνει ακόμη και τον μάντη, τον ασχολούμενο με αποκρυφιστικές τέχνες ή τον ερμηνευτή των ονείρων.
Τι από όλα αυτά ήσαν οι μάγοι του ευαγγελίου; Πρόκειται για σοφούς και έμπειρους αστρονόμους της Ανατολής, που μελέτησαν τους χρησμούς και τις προφητείες του προχριστιανικού κόσμου, και οδηγηθέντες από την υπερφυσική λάμψη του αστέρα έρχονται να προσκυνήσουν «τον τεχθέντα βασιλέα». Κατά τον φιλόσοφο και μάρτυρα Ιουστίνο ήσαν σοφοί αστρονόμοι και προέρχονταν από την Αραβία. Κατά τον Ωριγένη προέρχονται από τη Χαλδαία (την άποψη αυτή ενστερνίζεται ο ποιητής του Ακαθίστου Ύμνου: «Ίδον παίδες Χαλδαίων, εν χερσί της Παρθένου, τον πλάσαντα χειρί τους ανθρώπους...»). Κατά τον ιερό Χρυσόστομο προέρχονται από την Περσία (τα παιδιά θα μας πουν σε λίγες μέρες στα κάλαντα: «εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα»). Άλλοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς θεωρούν πως πρόκειται για βαβυλώνιους ιερείς, οι οποίοι ασχολούνται με την κίνηση των αστέρων. Ο Τερτυλλιανός αναφέρει ότι είναι και βασιλείς στην περιοχή τους. Εκείνο που θεωρείται βέβαιο είναι πως πρόκειται για εθνικούς, δηλ. δεν είναι Ιουδαίοι (γι’ αυτό και ρωτούν: «Πού εστιν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων;»).
Ο Χριστός είναι, κατά την προσφιλή έκφραση του βιβλίου της Γενέσεως, «η προσδοκία των εθνών». Η νοσταλγία των ανθρώπων για τη σωτηρία είναι έντονη σε κάθε εποχή, σε κάθε γεωγραφικό πλάτος. Ο Θεός δεν άφησε τον άνθρωπο «καταποθήναι τη απωλεία», αλλά επέτρεψε να φανούν ψήγματα της χριστονοσταλγικής προσμονής σε όλους σχεδόν τους αρχαίους λαούς. Οι βαβυλώνιοι πιστεύουν ότι σε χώρα που βρίσκεται δυτικά από τη δική τους θα εμφανιστεί ένας Θεός ως άνθρωπος, που θα φέρει στον κόσμο τη δικαιοσύνη και τη χαρά. Οι μήδοι και οι πέρσες μελετούν στα ιερά κείμενα τους «Αβέστα» πως θα γεννηθεί θεός και άνθρωπος από παρθένο και την έλευση του θα αναγγείλει το δικό του υπέρλαμπρο αστέρι. Παρόμοια προσδοκία μπορούμε να συναντήσουμε στους έλληνες, τους κινέζους, τους κέλτες, τους ρωμαίους, τους βουδιστές και τους ινδούς, εξαιρετικά δε στους ισραηλίτες και στις προφητείς της Παλαιάς Διαθήκης.
Οι χρησμοί και οι προφητείς συγκλίνουν πως έφθασε το πλήρωμα του χρόνου. Οι πλέον μορφωμένοι και σοφοί του λαού το γνωρίζουν αυτό. Και οι μάγοι του Ευαγγελίου, έχοντας σαφείς ενδείξεις, για το πρόσωπο, τον τόπο και τον χρόνο, ξεκινούν το περιπετειώδες ταξίδι τους... Φαίνεται δε πως στην ίδια ακριβώς περίοδο και άλλοι «μάγοι», μελετητές των διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων, αναζητούν τον σωτήρα του κόσμου. Δεν έρχονται όμως όλοι στην Παλαιστίνη. Κατά τον ρωμαίο ιστορικό Σουετώνιο κάποιος Τιριδάτης με τους μάγους του -από λανθασμένους υπολογισμούς- φθάνουν στη Νάπολη της Ιταλίας, πιστεύοντας ότι εκεί θα βρούν και θα προσκυνήσουν, μάταια φυσικά, τον αναμενόμενο Λυτρωτή.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα, εκτός από το τι ήσαν οι μάγοι, είναι και το πόσοι ήσαν! Μη σας φανεί παράξενο αυτό! Στη βιβλική διήγηση του Ματθαίου δεν αναγράφεται ο αριθμός τους («Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως, ιδού μάγοι από ανατολών παραγένοντο εις Ιεροσόλυμα»). Η παράδοση όμως -ήδη από τον β΄ αι. και τον Ωριγένη- ταύτισε τον αριθμό των δώρων με τον αριθμό των μάγων. Προσφέρουν στον νεογέννητο Χριστό χρυσό (που δηλώνει το βασιλικό αξίωμα του Χριστού, δηλ. ότι είναι ο δημιουργός και κυβερνήτης του κόσμου), λίβανο (που προσφέρουμε μόνο στον Θεό, και ο Ιησούς που προσκυνούν είναι ο Θεός) και σμύρνα (δηλ. άρωμα με το οποίο αλείφουν τους νεκρούς, σημείο ότι ο Ιησούς είναι Θεός αλλά και άνθρωπος, που θα φθάσει εκουσίως μέχρι τον θάνατο και τον άδη για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους). Τρία λοιπόν τα δώρα, τρείς και οι μάγοι. Σε ένα χειρόγραφο του 8ου αι. που φυλάσσεται στην Παρισινή Βιβλιοθήκη αναφέρονται τα ονόματα τους: Γάσπαρ (ή Βιθισαρεά), Μελχιώρ και Βαλτάσαρ (ή Γαθασπά).
Οι μάγοι φθάνουν στα Ιεροσόλυμα και ρωτούν «Πού εστιν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων;». Δεν ρωτούν αν γεννήθηκε. Είναι βέβαιοι ότι γεννήθηκε, είναι βέβαιοι ότι γεννήθηκε τώρα κοντά, είναι βέβαιοι πως πρόκειται για βασιλέα. Το μόνο που τους απασχολεί είναι το «Πού». Όλα τα υπόλοιπα τα γνωρίζουν. Άλλωστε, όπως διαβεβαιώνουν «είδομεν αυτού τον αστέρα εν τη ανατολή».
Για το αστέρι των μάγων πολλοί έγραψαν πολλά και ενδιαφέροντα. Στίς αρχές του 17ου αι. ο Κέπλερ θεώρησε πως πρόκειται για σύνοδο των πλανητών Δία και Κρόνου στην περίοδο του αστερισμού των Ιχθύων, ένα σπανιότατο φαινόμενο που συμβαίνει κάθε 800 χρόνια. Προκαλεί όμως εντύπωση ότι κανείς στα Ιεροσόλυμα δεν γνωρίζει κάτι γι’ αυτό το εξαιρετικό ουράνιο φαινόμενο. Τον αστέρα τον βλέπουν οι μάγοι και μόνο αυτοί, κανείς άλλος. Κατά τον ιερό Χρυσόστομο, και άλλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, φαίνεται πως δεν είναι ακριβώς κάποιο αστέρι, αλλά δύναμη αόρατη πού μετασχηματίζεται σε υπέρλαμπρη λάμψη για να τους οδηγήσει από την πατρίδα τους μέχρι τον τελικό τους προορισμό. Φέγγει και την ημέρα, κυρίως την ημέρα πού οι μάγοι ταξιδεύουν, παρά τη λαμπρότητα του ήλιου. Κινείται παράξενα, αλλόκοτα. Είναι Άγγελος Κυρίου, λένε άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας, μια φωτεινή λάμψη που κινείται κατά την πορεία των μάγων και σταματά όταν εκείνοι αναπαύονται. Τους οδηγεί αδιάψευστα «έως ελθών έστη επάνω ου ην το παιδίον», δίνοντας την ευκαιρία και σ’ εκείνους αλλά και σε μας να συνειδητοποιήσουμε πως το νεογέννητο Βρέφος της Βηθλεέμ δεν είναι κάποιος κοινός άνθρωπος, αλλά ο ίδιος ο Θεός.
Η βιβλική διήγηση μας αναφέρει ότι οι Μάγοι «ελθόντες εις την οικίαν είδον το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού». Η προσκύνηση λοιπόν δεν έγινε στη φάτνη, όπου γεννήθηκε ο Χριστός. Φαίνεται πως ο Ιωσήφ, μετά τη γέννηση του Ιησού, κατόρθωσε να βρει κάποια στέγη στη Βηθλεέμ. Μάλιστα οι μάγοι έρχονται αρκετές ημέρες μετά, έχει εν τω μεταξύ συμβεί η περιτομή και η υπαπαντή, δηλ. η ευλογία του Βρέφους από τον δίκαιο Συμεών στα Ιεροσόλυμα και η αγία Οικογένεια έχει επιστρέψει και πάλι στη Βηθλεέμ. Ενδεχομένως η προσκύνηση γίνεται καθώς το παιδίον Ιησούς διανύει και το δεύτερο έτος της ηλικίας του, γι’ αυτό και ο Ηρώδης «ανείλε πάντας τους παίδας ... από διετούς και κατωτέρω, κατά τον χρόνον όν ηκρίβωσε παρά των μάγων». Ο Ηρώδης υπολόγισε ότι αν το φαινόμενο του αστέρος συνέπιπτε με τη σύλληψη του παιδιού θα έπρεπε να φονεύση τα παιδιά από ενός έτους και κάτω. Αν όμως το φαινόμενο του αστέρος συνέπιπτε με τη γέννηση του παιδιού θα έπρεπε να φονεύση τα παιδιά από δύο ετών και κάτω. Για λόγους ... ασφαλείας λοιπόν(!), ο Ηρώδης διατάζει να φονευθούν τα άρρενα τέκνα των Βηθλεεμιτών «από διετούς και κατωτέρω».
Η προσκύνηση των μάγων σήμερα τιμάται από την Εκκλησία μας. Η πορεία τους περιγράφεται στην εικόνα της Γεννήσεως του Χριστού, ενώ έχει φιλοτεχνηθεί και ειδική ιερά εικόνα πού παρουσιάζει την προκύνηση των μάγων. Τους συναντούμε στην υμνολογία των Χριστουγέννων, αλλά και σε τρείς από τους Οικους των Χαιρετισμών: στα γράμματα Θ, Ι και Κ.
Ο Ματθαίος, όπως γνωρίζουμε, απευθύνει το ευαγγέλιο του κατ΄ αρχήν στους εβραίους. Αναφέροντας όμως το γεγονός των μάγων υπογραμμίζει ότι τον νεογέννητο Μεσσία έσπευσαν να προσκυνήσουν όχι μόνο εκπρόσωποι του περιούσιου λαού του Ισραήλ, αλλά και οι ειδωλαλάτρες μάγοι, καταδεικνύοντας ότι ο Χριστός είναι ο Μεσσίας που ανέμενε ολόκληρη η ανθρωπότητα, είναι ο σωτήρας όλου του ανθρώπινου γένους, κάθε λαού, τόσο των ιουδαίων όσο και των εθνικών. Το γεγονός καταδεικνύει ακόμη ότι προσκυνητές του Χριστού δεν μόνο οι απλοϊκοί ποιμένες της Βηθλεέμ, αλλά και οι σοφοί της Ανατολής, θυμίζοντας μας τον λόγο του αποστόλου Παύλου «Ουκ ένι Ιουδαίος, ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ• πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού».
Στο σημείο αυτό, μετά τις ιστορικές μας καταγραφές, δεν είναι δύσκολο –είναι μάλιστα και πολύ ωφέλιμο- να επιχειρήσουμε ορισμένους ποιοτικούς, πνευματικούς παραλληλισμούς ανάμεσα στο τότε και στο τώρα. Η Εκκλησία μας, και σ’ άλλες περιπτώσεις, είδε μεγάλους ποιοτικούς συμβολισμούς με σπουδαία πνευματικά μηνύματα σε πορείες που αναφέρονται στα ιερά κείμενα και έχουν αντίκρισμα στη ζωή των πιστών. Για παράδειγμα, η σαραντάχρονη πορεία των ισραηλιτών από την Αίγυπτο, τη γη της δουλείας, στη γη της επαγγελίας συνηθέστατα παραλληλίζεται με την ασκητική πορεία των χριστιανών κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που είναι και αυτή μία ακόμη πορεία από τη δουλεία των παθών στο σταυρώσιμο βίωμα και την αναστάσιμη χαρά της εν Χριστώ ελευθερίας. Αλλά και καθώς αντικρίζουμε τη θυσιαστική πορεία του Κυρίου μας προς τα Πάθη και τον Σταυρό, πόσες φορές η υμνολογία της Εκκλησίας μας δεν μας προσκαλεί «Δεύτε ουν και ημείς ... συμπορευθώμεν Αυτώ και συσταυρωθώμεν και νεκρωθώμεν δι’ Αυτόν ταις του βίου ηδοναίς, ίνα και συζήσωμεν Αυτώ»;
Καιρός, λοιπόν, να δούμε τις ομοιότητες που μπορεί και πρέπει να έχει η δική μας προσωπική πορεία προς την προσκύνηση του Νεογέννητου Εμμανουήλ με την πορεία των σοφών μάγων της Ανατολής μέχρι τη Βηθλεέμ της Ιουδαίας.
Όπως το ταξίδι των μάγων, έτσι και το δικό μας είναι μια περιπέτεια, μια θαυμαστή περιπέτεια. Κι αν των μάγων η πορεία είχε διάρκεια, σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, 3 ή 6 ή και 10 χρόνια, η δική μας προπαρασκευαστική πορεία, όπως η Εκκλησία την έχει ορίσει, διαρκεί 40 ημέρες. Πρόκειται για τη Σαρακοστή των Χριστουγέννων, την οποία διανύουμε, μια πορεία παράξενη και ριψοκίνδυνη στην εποχή μας, καθώς κοντεύουμε να χάσουμε τελείως το αληθινό νόημα των ημερών που έρχονται, και μοιάζει μ’ ένα μεγάλο αλλά απαραίτητο ρίσκο η προσπάθειά μας να ξεφύγουμε από τη συνήθεια και τη μελαγχολία των εορτών και να τολμήσουμε τη συγκλονιστική βίωση του κορυφαίου γεγονότος της θείας οικονομίας. Οδεύουμε πρός τη Βηθλεέμ κι είναι οι μέρες τούτες καθοριστικές της πνευματικής μας προετοιμασίας, που ευχόμεθα σε όλους να είναι γεμάτες αγωνιστικό φρόνημα και διάθεση ψυχικής ανάτασης.
Οι μάγοι μελέτησαν, έμαθαν, γνώρισαν ποιόν πρόκειται να συναντήσουν. «Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός» ψάλλει η Εκκλησία μας. Ας ακολουθήσουμε τις συμβουλές της για να αξιωθούμε τα Χριστούγεννα να προσκυνήσουμε όχι τα είδωλα της εποχής μας, ούτε το άμετρο καταναλωτικό πνεύμα των δυτικών κοινωνιών μας, αλλά να προσκυνήσουμε τον ίδιο τον Θεό που δέχεται να γίνει άνθρωπος, να προσκυνήσουμε –κατά τον λόγο του ιερού Χρυσοστόμου- «τον Παλαιό των ημερών που έγινε Βρέφος για χάρη μας, τον καθήμενο σε ουράνιο θρόνο ψηλό που βρέθηκε σε φάτνη, Εκείνον που έσπασε τα δεσμά της αμαρτίας και τώρα τυλίγεται με σπάργανα, επειδή αυτή είναι η θέλησή Του».
Ξεκίνησαν για να προσκυνήσουν τον βασιλιά των ιουδαίων και όλης της κτίσης, «ήλθομεν προσκυνήσαι αυτώ». Οι μάγοι εδώ μας διδάσκουν ότι σκοπός των εορταστικών ημερών δεν είναι τα ρεβεγιόν, ούτε μιά επιδερμική διάθεση φιλανθρωπίας χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Σκοπός των ημερών που έρχονται είναι να ξαναβρούμε και πάλι το υπερούσιο νόημα του μυστηρίου της αγάπης του Θεού, να γίνουμε προσκυνητές της θεϊκής αγάπης, να γιορτάσουμε αληθινά Χριστούγεννα, κι έτσι να μεταμορφωθούμε προσωπικά. Να ταπεινωθούμε για να ανυψωθούμε, να αγαπήσουμε τον Θεό για να αγαπήσουμε και την εικόνα του Θεού, τον άνθρωπο, να εισέλθουμε στό θεόκτιστο σπήλαιο και να εξέλθουμε αναγεννημένοι.
Ο Θεός στέλνει βοήθεια στους περιπλανώμενους μάγους, στέλνει το άστρο για να τους οδηγήσει στον σωστό προορισμό ενώ, όταν χρειάζεται, «χρηματισθέντες κατ΄ όναρ» αναχωρούν για τη χώρα τους, δηλ. λαμβάνουν από τον Θεό σχετική οδηγία για τον τρόπο της επιστροφής των. Έτσι συμβαίνει και στη δική μας πορεία. Ο Θεός δεν εγκαταλείπει αβοήθητο τον αγωνιστή χριστιανό. Η περίοδος που διανύουμε είναι σημαντική, κατά την οποία η Εκκλησία ως σοφή και άριστη παιδαγωγός μας χειραγωγεί με τη νηστεία, την καθημερινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας, τις μνήμες των Αγίων και των προφητών, τη φιλανθρωπία, τη μετάνοια και με κάθε πνευματικό μέσο στην προσωπική προσμονή της μεγάλης εορτής. Ας εκμεταλευτούμε με τον καλύτερο τρόπο αυτά τα μέσα. Ας αντικρύσουμε, με βλέμμα καθαρό, το δικό μας αστέρι, τον άγγελο Κυρίου να μας καθοδηγεί με σιγουριά στον τελικό μας προορισμό.
Και τέλος, οι μάγοι έφεραν μαζί τους δώρα και προσέφεραν στον νεογέννητο Χριστό. Σήμερα, καθώς τιμούμε Χριστού τα γενέθλια ας μήν προσέλθουμε στη μεγάλη γιορτή με άδεια χέρια. Ναι, ο Χριστός θέλει τα δώρα μας. Το αποκάλυψε σε έναν Άγιο Του. Ο Χριστός θέλει να Του προσφέρουμε τις αμαρτίες μας και να μας χαρίσει ως αντίδωρο τη συγνώμη, την ανακαίνιση, την αθανασία. Τελικά είναι τα δώρα της αγάπης μας προς τον Χριστό που τα έχουμε εμείς περισσότερο ανάγκη.
Οι Μάγοι αναφέρονται στη διήγηση του ευαγγελιστή Ματθαίου, στο β΄κεφάλαιο του ευαγγελίου του. Πολλές και ενδιαφέρουσες επιστημονικές θεωρίες ανεπτύχθησαν, ήδη από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, γύρω από το γεγονός της προσκυνήσεως των Μάγων, οι οποίοι διήνυσαν μία πολύ μεγάλη απόσταση, χρονοβόρα, με πολλούς κινδύνους και περιπέτειες.
Στη Δύση η λέξη «μάγος» χρησιμοποιήθηκε πάντοτε με κακή και αρνητική σημασία, δηλώνοντας τον απατεώνα και τον αγύρτη, ή τον άνθρωπο που συμμάχησε με τον διάβολο και με σατανικούς κυριολεκτικά τρόπους προσπαθεί να επιφέρει κακό και συμφορά στους συνανθρώπους του. Στην Ανατολή η λέξη «μάγος» δεν είχε πάντα κακή σημασία. Κατά τον μεγάλο ιστορικό της αρχαιότητος Ηρόδοτο οι μάγοι ήσαν ιδιαίτερο ιερατικό γένος των Μήδων και αργότερα των Περσών. Ο Ζωροάστρης και ο Ναβουχοδονόσωρ τους αναγνωρίζουν και τους τιμούν. Κατά μία ερμηνεία η λέξη «μάγος» ενδεχομένως προέρχεται από την ιρανική λέξη «magus» ή από την ασσυριακή διάλεκτο ή ακόμη και να είναι ελληνική και να πρόκειται για παραφθορά της λέξης «μέγας». Στην Ανατολή –και κατά την αρχαιότητα- η λέξη σημαίνει πολλά και διαφορετικά, σημαίνει τον σοφό, τον διδάσκαλο, τον ιατρό, τον μελετητή των ιερών γραφών αλλά και των φαινομένων της κτίσης, τον αστρονόμο μελετητή του ουρανού, τον γνώστη των θρησκευτικών και φιλοσοφικών επιστημών, στην παρακμή του σημαίνει ακόμη και τον μάντη, τον ασχολούμενο με αποκρυφιστικές τέχνες ή τον ερμηνευτή των ονείρων.
Τι από όλα αυτά ήσαν οι μάγοι του ευαγγελίου; Πρόκειται για σοφούς και έμπειρους αστρονόμους της Ανατολής, που μελέτησαν τους χρησμούς και τις προφητείες του προχριστιανικού κόσμου, και οδηγηθέντες από την υπερφυσική λάμψη του αστέρα έρχονται να προσκυνήσουν «τον τεχθέντα βασιλέα». Κατά τον φιλόσοφο και μάρτυρα Ιουστίνο ήσαν σοφοί αστρονόμοι και προέρχονταν από την Αραβία. Κατά τον Ωριγένη προέρχονται από τη Χαλδαία (την άποψη αυτή ενστερνίζεται ο ποιητής του Ακαθίστου Ύμνου: «Ίδον παίδες Χαλδαίων, εν χερσί της Παρθένου, τον πλάσαντα χειρί τους ανθρώπους...»). Κατά τον ιερό Χρυσόστομο προέρχονται από την Περσία (τα παιδιά θα μας πουν σε λίγες μέρες στα κάλαντα: «εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα»). Άλλοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς θεωρούν πως πρόκειται για βαβυλώνιους ιερείς, οι οποίοι ασχολούνται με την κίνηση των αστέρων. Ο Τερτυλλιανός αναφέρει ότι είναι και βασιλείς στην περιοχή τους. Εκείνο που θεωρείται βέβαιο είναι πως πρόκειται για εθνικούς, δηλ. δεν είναι Ιουδαίοι (γι’ αυτό και ρωτούν: «Πού εστιν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων;»).
Ο Χριστός είναι, κατά την προσφιλή έκφραση του βιβλίου της Γενέσεως, «η προσδοκία των εθνών». Η νοσταλγία των ανθρώπων για τη σωτηρία είναι έντονη σε κάθε εποχή, σε κάθε γεωγραφικό πλάτος. Ο Θεός δεν άφησε τον άνθρωπο «καταποθήναι τη απωλεία», αλλά επέτρεψε να φανούν ψήγματα της χριστονοσταλγικής προσμονής σε όλους σχεδόν τους αρχαίους λαούς. Οι βαβυλώνιοι πιστεύουν ότι σε χώρα που βρίσκεται δυτικά από τη δική τους θα εμφανιστεί ένας Θεός ως άνθρωπος, που θα φέρει στον κόσμο τη δικαιοσύνη και τη χαρά. Οι μήδοι και οι πέρσες μελετούν στα ιερά κείμενα τους «Αβέστα» πως θα γεννηθεί θεός και άνθρωπος από παρθένο και την έλευση του θα αναγγείλει το δικό του υπέρλαμπρο αστέρι. Παρόμοια προσδοκία μπορούμε να συναντήσουμε στους έλληνες, τους κινέζους, τους κέλτες, τους ρωμαίους, τους βουδιστές και τους ινδούς, εξαιρετικά δε στους ισραηλίτες και στις προφητείς της Παλαιάς Διαθήκης.
Οι χρησμοί και οι προφητείς συγκλίνουν πως έφθασε το πλήρωμα του χρόνου. Οι πλέον μορφωμένοι και σοφοί του λαού το γνωρίζουν αυτό. Και οι μάγοι του Ευαγγελίου, έχοντας σαφείς ενδείξεις, για το πρόσωπο, τον τόπο και τον χρόνο, ξεκινούν το περιπετειώδες ταξίδι τους... Φαίνεται δε πως στην ίδια ακριβώς περίοδο και άλλοι «μάγοι», μελετητές των διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων, αναζητούν τον σωτήρα του κόσμου. Δεν έρχονται όμως όλοι στην Παλαιστίνη. Κατά τον ρωμαίο ιστορικό Σουετώνιο κάποιος Τιριδάτης με τους μάγους του -από λανθασμένους υπολογισμούς- φθάνουν στη Νάπολη της Ιταλίας, πιστεύοντας ότι εκεί θα βρούν και θα προσκυνήσουν, μάταια φυσικά, τον αναμενόμενο Λυτρωτή.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα, εκτός από το τι ήσαν οι μάγοι, είναι και το πόσοι ήσαν! Μη σας φανεί παράξενο αυτό! Στη βιβλική διήγηση του Ματθαίου δεν αναγράφεται ο αριθμός τους («Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως, ιδού μάγοι από ανατολών παραγένοντο εις Ιεροσόλυμα»). Η παράδοση όμως -ήδη από τον β΄ αι. και τον Ωριγένη- ταύτισε τον αριθμό των δώρων με τον αριθμό των μάγων. Προσφέρουν στον νεογέννητο Χριστό χρυσό (που δηλώνει το βασιλικό αξίωμα του Χριστού, δηλ. ότι είναι ο δημιουργός και κυβερνήτης του κόσμου), λίβανο (που προσφέρουμε μόνο στον Θεό, και ο Ιησούς που προσκυνούν είναι ο Θεός) και σμύρνα (δηλ. άρωμα με το οποίο αλείφουν τους νεκρούς, σημείο ότι ο Ιησούς είναι Θεός αλλά και άνθρωπος, που θα φθάσει εκουσίως μέχρι τον θάνατο και τον άδη για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους). Τρία λοιπόν τα δώρα, τρείς και οι μάγοι. Σε ένα χειρόγραφο του 8ου αι. που φυλάσσεται στην Παρισινή Βιβλιοθήκη αναφέρονται τα ονόματα τους: Γάσπαρ (ή Βιθισαρεά), Μελχιώρ και Βαλτάσαρ (ή Γαθασπά).
Οι μάγοι φθάνουν στα Ιεροσόλυμα και ρωτούν «Πού εστιν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων;». Δεν ρωτούν αν γεννήθηκε. Είναι βέβαιοι ότι γεννήθηκε, είναι βέβαιοι ότι γεννήθηκε τώρα κοντά, είναι βέβαιοι πως πρόκειται για βασιλέα. Το μόνο που τους απασχολεί είναι το «Πού». Όλα τα υπόλοιπα τα γνωρίζουν. Άλλωστε, όπως διαβεβαιώνουν «είδομεν αυτού τον αστέρα εν τη ανατολή».
Για το αστέρι των μάγων πολλοί έγραψαν πολλά και ενδιαφέροντα. Στίς αρχές του 17ου αι. ο Κέπλερ θεώρησε πως πρόκειται για σύνοδο των πλανητών Δία και Κρόνου στην περίοδο του αστερισμού των Ιχθύων, ένα σπανιότατο φαινόμενο που συμβαίνει κάθε 800 χρόνια. Προκαλεί όμως εντύπωση ότι κανείς στα Ιεροσόλυμα δεν γνωρίζει κάτι γι’ αυτό το εξαιρετικό ουράνιο φαινόμενο. Τον αστέρα τον βλέπουν οι μάγοι και μόνο αυτοί, κανείς άλλος. Κατά τον ιερό Χρυσόστομο, και άλλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, φαίνεται πως δεν είναι ακριβώς κάποιο αστέρι, αλλά δύναμη αόρατη πού μετασχηματίζεται σε υπέρλαμπρη λάμψη για να τους οδηγήσει από την πατρίδα τους μέχρι τον τελικό τους προορισμό. Φέγγει και την ημέρα, κυρίως την ημέρα πού οι μάγοι ταξιδεύουν, παρά τη λαμπρότητα του ήλιου. Κινείται παράξενα, αλλόκοτα. Είναι Άγγελος Κυρίου, λένε άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας, μια φωτεινή λάμψη που κινείται κατά την πορεία των μάγων και σταματά όταν εκείνοι αναπαύονται. Τους οδηγεί αδιάψευστα «έως ελθών έστη επάνω ου ην το παιδίον», δίνοντας την ευκαιρία και σ’ εκείνους αλλά και σε μας να συνειδητοποιήσουμε πως το νεογέννητο Βρέφος της Βηθλεέμ δεν είναι κάποιος κοινός άνθρωπος, αλλά ο ίδιος ο Θεός.
Η βιβλική διήγηση μας αναφέρει ότι οι Μάγοι «ελθόντες εις την οικίαν είδον το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού». Η προσκύνηση λοιπόν δεν έγινε στη φάτνη, όπου γεννήθηκε ο Χριστός. Φαίνεται πως ο Ιωσήφ, μετά τη γέννηση του Ιησού, κατόρθωσε να βρει κάποια στέγη στη Βηθλεέμ. Μάλιστα οι μάγοι έρχονται αρκετές ημέρες μετά, έχει εν τω μεταξύ συμβεί η περιτομή και η υπαπαντή, δηλ. η ευλογία του Βρέφους από τον δίκαιο Συμεών στα Ιεροσόλυμα και η αγία Οικογένεια έχει επιστρέψει και πάλι στη Βηθλεέμ. Ενδεχομένως η προσκύνηση γίνεται καθώς το παιδίον Ιησούς διανύει και το δεύτερο έτος της ηλικίας του, γι’ αυτό και ο Ηρώδης «ανείλε πάντας τους παίδας ... από διετούς και κατωτέρω, κατά τον χρόνον όν ηκρίβωσε παρά των μάγων». Ο Ηρώδης υπολόγισε ότι αν το φαινόμενο του αστέρος συνέπιπτε με τη σύλληψη του παιδιού θα έπρεπε να φονεύση τα παιδιά από ενός έτους και κάτω. Αν όμως το φαινόμενο του αστέρος συνέπιπτε με τη γέννηση του παιδιού θα έπρεπε να φονεύση τα παιδιά από δύο ετών και κάτω. Για λόγους ... ασφαλείας λοιπόν(!), ο Ηρώδης διατάζει να φονευθούν τα άρρενα τέκνα των Βηθλεεμιτών «από διετούς και κατωτέρω».
Η προσκύνηση των μάγων σήμερα τιμάται από την Εκκλησία μας. Η πορεία τους περιγράφεται στην εικόνα της Γεννήσεως του Χριστού, ενώ έχει φιλοτεχνηθεί και ειδική ιερά εικόνα πού παρουσιάζει την προκύνηση των μάγων. Τους συναντούμε στην υμνολογία των Χριστουγέννων, αλλά και σε τρείς από τους Οικους των Χαιρετισμών: στα γράμματα Θ, Ι και Κ.
Ο Ματθαίος, όπως γνωρίζουμε, απευθύνει το ευαγγέλιο του κατ΄ αρχήν στους εβραίους. Αναφέροντας όμως το γεγονός των μάγων υπογραμμίζει ότι τον νεογέννητο Μεσσία έσπευσαν να προσκυνήσουν όχι μόνο εκπρόσωποι του περιούσιου λαού του Ισραήλ, αλλά και οι ειδωλαλάτρες μάγοι, καταδεικνύοντας ότι ο Χριστός είναι ο Μεσσίας που ανέμενε ολόκληρη η ανθρωπότητα, είναι ο σωτήρας όλου του ανθρώπινου γένους, κάθε λαού, τόσο των ιουδαίων όσο και των εθνικών. Το γεγονός καταδεικνύει ακόμη ότι προσκυνητές του Χριστού δεν μόνο οι απλοϊκοί ποιμένες της Βηθλεέμ, αλλά και οι σοφοί της Ανατολής, θυμίζοντας μας τον λόγο του αποστόλου Παύλου «Ουκ ένι Ιουδαίος, ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ• πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού».
Στο σημείο αυτό, μετά τις ιστορικές μας καταγραφές, δεν είναι δύσκολο –είναι μάλιστα και πολύ ωφέλιμο- να επιχειρήσουμε ορισμένους ποιοτικούς, πνευματικούς παραλληλισμούς ανάμεσα στο τότε και στο τώρα. Η Εκκλησία μας, και σ’ άλλες περιπτώσεις, είδε μεγάλους ποιοτικούς συμβολισμούς με σπουδαία πνευματικά μηνύματα σε πορείες που αναφέρονται στα ιερά κείμενα και έχουν αντίκρισμα στη ζωή των πιστών. Για παράδειγμα, η σαραντάχρονη πορεία των ισραηλιτών από την Αίγυπτο, τη γη της δουλείας, στη γη της επαγγελίας συνηθέστατα παραλληλίζεται με την ασκητική πορεία των χριστιανών κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που είναι και αυτή μία ακόμη πορεία από τη δουλεία των παθών στο σταυρώσιμο βίωμα και την αναστάσιμη χαρά της εν Χριστώ ελευθερίας. Αλλά και καθώς αντικρίζουμε τη θυσιαστική πορεία του Κυρίου μας προς τα Πάθη και τον Σταυρό, πόσες φορές η υμνολογία της Εκκλησίας μας δεν μας προσκαλεί «Δεύτε ουν και ημείς ... συμπορευθώμεν Αυτώ και συσταυρωθώμεν και νεκρωθώμεν δι’ Αυτόν ταις του βίου ηδοναίς, ίνα και συζήσωμεν Αυτώ»;
Καιρός, λοιπόν, να δούμε τις ομοιότητες που μπορεί και πρέπει να έχει η δική μας προσωπική πορεία προς την προσκύνηση του Νεογέννητου Εμμανουήλ με την πορεία των σοφών μάγων της Ανατολής μέχρι τη Βηθλεέμ της Ιουδαίας.
Όπως το ταξίδι των μάγων, έτσι και το δικό μας είναι μια περιπέτεια, μια θαυμαστή περιπέτεια. Κι αν των μάγων η πορεία είχε διάρκεια, σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, 3 ή 6 ή και 10 χρόνια, η δική μας προπαρασκευαστική πορεία, όπως η Εκκλησία την έχει ορίσει, διαρκεί 40 ημέρες. Πρόκειται για τη Σαρακοστή των Χριστουγέννων, την οποία διανύουμε, μια πορεία παράξενη και ριψοκίνδυνη στην εποχή μας, καθώς κοντεύουμε να χάσουμε τελείως το αληθινό νόημα των ημερών που έρχονται, και μοιάζει μ’ ένα μεγάλο αλλά απαραίτητο ρίσκο η προσπάθειά μας να ξεφύγουμε από τη συνήθεια και τη μελαγχολία των εορτών και να τολμήσουμε τη συγκλονιστική βίωση του κορυφαίου γεγονότος της θείας οικονομίας. Οδεύουμε πρός τη Βηθλεέμ κι είναι οι μέρες τούτες καθοριστικές της πνευματικής μας προετοιμασίας, που ευχόμεθα σε όλους να είναι γεμάτες αγωνιστικό φρόνημα και διάθεση ψυχικής ανάτασης.
Οι μάγοι μελέτησαν, έμαθαν, γνώρισαν ποιόν πρόκειται να συναντήσουν. «Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός» ψάλλει η Εκκλησία μας. Ας ακολουθήσουμε τις συμβουλές της για να αξιωθούμε τα Χριστούγεννα να προσκυνήσουμε όχι τα είδωλα της εποχής μας, ούτε το άμετρο καταναλωτικό πνεύμα των δυτικών κοινωνιών μας, αλλά να προσκυνήσουμε τον ίδιο τον Θεό που δέχεται να γίνει άνθρωπος, να προσκυνήσουμε –κατά τον λόγο του ιερού Χρυσοστόμου- «τον Παλαιό των ημερών που έγινε Βρέφος για χάρη μας, τον καθήμενο σε ουράνιο θρόνο ψηλό που βρέθηκε σε φάτνη, Εκείνον που έσπασε τα δεσμά της αμαρτίας και τώρα τυλίγεται με σπάργανα, επειδή αυτή είναι η θέλησή Του».
Ξεκίνησαν για να προσκυνήσουν τον βασιλιά των ιουδαίων και όλης της κτίσης, «ήλθομεν προσκυνήσαι αυτώ». Οι μάγοι εδώ μας διδάσκουν ότι σκοπός των εορταστικών ημερών δεν είναι τα ρεβεγιόν, ούτε μιά επιδερμική διάθεση φιλανθρωπίας χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Σκοπός των ημερών που έρχονται είναι να ξαναβρούμε και πάλι το υπερούσιο νόημα του μυστηρίου της αγάπης του Θεού, να γίνουμε προσκυνητές της θεϊκής αγάπης, να γιορτάσουμε αληθινά Χριστούγεννα, κι έτσι να μεταμορφωθούμε προσωπικά. Να ταπεινωθούμε για να ανυψωθούμε, να αγαπήσουμε τον Θεό για να αγαπήσουμε και την εικόνα του Θεού, τον άνθρωπο, να εισέλθουμε στό θεόκτιστο σπήλαιο και να εξέλθουμε αναγεννημένοι.
Ο Θεός στέλνει βοήθεια στους περιπλανώμενους μάγους, στέλνει το άστρο για να τους οδηγήσει στον σωστό προορισμό ενώ, όταν χρειάζεται, «χρηματισθέντες κατ΄ όναρ» αναχωρούν για τη χώρα τους, δηλ. λαμβάνουν από τον Θεό σχετική οδηγία για τον τρόπο της επιστροφής των. Έτσι συμβαίνει και στη δική μας πορεία. Ο Θεός δεν εγκαταλείπει αβοήθητο τον αγωνιστή χριστιανό. Η περίοδος που διανύουμε είναι σημαντική, κατά την οποία η Εκκλησία ως σοφή και άριστη παιδαγωγός μας χειραγωγεί με τη νηστεία, την καθημερινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας, τις μνήμες των Αγίων και των προφητών, τη φιλανθρωπία, τη μετάνοια και με κάθε πνευματικό μέσο στην προσωπική προσμονή της μεγάλης εορτής. Ας εκμεταλευτούμε με τον καλύτερο τρόπο αυτά τα μέσα. Ας αντικρύσουμε, με βλέμμα καθαρό, το δικό μας αστέρι, τον άγγελο Κυρίου να μας καθοδηγεί με σιγουριά στον τελικό μας προορισμό.
Και τέλος, οι μάγοι έφεραν μαζί τους δώρα και προσέφεραν στον νεογέννητο Χριστό. Σήμερα, καθώς τιμούμε Χριστού τα γενέθλια ας μήν προσέλθουμε στη μεγάλη γιορτή με άδεια χέρια. Ναι, ο Χριστός θέλει τα δώρα μας. Το αποκάλυψε σε έναν Άγιο Του. Ο Χριστός θέλει να Του προσφέρουμε τις αμαρτίες μας και να μας χαρίσει ως αντίδωρο τη συγνώμη, την ανακαίνιση, την αθανασία. Τελικά είναι τα δώρα της αγάπης μας προς τον Χριστό που τα έχουμε εμείς περισσότερο ανάγκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου