Το Ευαγγέλιο στη Θ. Λειτουργία.

«Σοφία. Ορθοί. Ακούσωμεν του αγίου Ευαγγελίου.»
(Σοφία. Ορθοί.  Ας ακούσουμε το άγιο Ευαγγέλιο!.)


Μετά τον Απόστολο, λέγεται το Ευαγγέλιο. Αλλά στο σημείο αυτό τα πράγματα σήμερα έχουν πολύ συντομευτεί, κι αυτό βέβαια γίνεται για να οικονομηθεί χρόνος. Πάντα η Εκκλησία, για να προλάβει τη ραθυμία των ανθρώπων, αναγκάζεται να συντομεύει σε πολλά σημεία την τάξη της θείας λατρείας, αν κι αυτό δεν είναι πάντα το καλύτερο. Σήμερα μάλιστα, που οι άνθρωποι είναι πολύ βιαστικοί και ανυπόμονοι, αν ακολουθήσουμε αυτή την αρχή, θα καταστρέψουμε όλες τις ιερές ακολουθίες. Κάποιες, όπως είπαμε, μακρόσυρτες ψαλμωδίες μπορεί και πρέπει να λείψουν, μα με κανέναν τρόπο να παραλείπονται αρχαία και ουσιώδη στοιχεία της θείας Λειτουργίας, σαν κι αυτά, για τα οποία θα πούμε τώρα, μετά τον Απόστολο και πριν από το Ευαγγέλιο. Νομίζουμε πως εδώ πρέπει να αποκατασταθεί η τάξη.

*

Όταν τελειώσει ο Απόστολος, ο λειτουργός ιερέας λέει στον αναγνώστη «Ειρήνη σοι». Ο χορός τότε ψάλλει τρεις φορές το Αλληλούια. Αλλά εδώ τώρα πρέπει να εξηγήσουμε πλατύτερα όσα γίνονται και καθώς πρέπει να γίνονται. Στο βιβλίο του Αποστόλου κάθε Κυριακή και εορτή το Αλληλούια είναι τυπωμένο μαζί με δύο ψαλμικούς στίχους. Αλλά και κάθε μέρα το Αλληλούια έχει τους στίχους του, που θα πει πως διαβάζονται οι στίχοι και το Αλληλούια ψάλλεται σαν εφύμνιο. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Λειτουργία του Πάσχα. Λέει λοιπόν ο ιερέας «Ειρήνη σοι». Ο χορός ψάλλει το Αλ­ληλούια τρεις φορές. Ο αναγνώστης λέει τον πρώτο στίχο. «Συ Κύριε, αναστάς οικτειρήσεις την Σιών». Ο χορός ψάλλει Αλληλούια τρεις φορές. Έπειτα ο αναγνώστης λέει το δεύτερο στίχο. «Εξ ουρανού επέβλεψεν ο Κύριος επί την γην». Και ο χορός πάλι το Αλληλούια τρεις φορές.
Ο χρόνος, που απαιτείται για να ψάλει ο χορός το Αλληλούια με τους στίχους, είναι όσος χρειάζεται για να θυμιάσει ο ιερέας. Γιατί εδώ ακριβώς είναι η θέση του θυμιάματος κι όχι την ώρα που διαβάζεται ο Απόστολος. Η συντομία, με την οποία τώρα ψάλλεται το Αλληλούια, έγινε η αιτία για να μετατεθεί το θυμίαμα στον Απόστολο, πράγμα που ζημιώνει πολύ· αντί να προσέχουν οι πιστοί στα λόγια του Αποστόλου, παρακολουθούν χωρίς να θέλουν τον ιερέα που θυμιάζει, θα μπορούσαμε εδώ να πούμε για τη σημασία γενικά, που έχει το θυμίαμα στη λατρεία της Εκκλησίας, αλλά κρίνομε πως τώρα είναι αρκετό να επαναλάβουμε τη γνώμη των βυζαντινών εξηγητών της θείας Λειτουργίας, οι οποίοι μάλιστα στο σημείο αυτό συνδυάζουν το θυμίαμα με το Αλληλούια’ «Ο δε θυμιατός ο εν τω καιρώ του Αλληλούια μετά θυμιάματος κινούμενος την χάριν του Αγίου Πνεύματος δηλοί».
Και το Αλληλούια και το θυμίαμα είναι προετοιμασία, για να υποδεχθούμε την ανάγνωση του αγίου Ευαγγελίου. Αλλά η προετοιμασία αυτή συμπληρώνεται με μια ωραιότατη ευχή, που κι αυτή έχει χάσει τη θέση της και λέγεται μυστικά πολύ πιο πρώτα, την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Άγιος ο Θεός…». Αφήνοντας το θυμιατό, ο λειτουργός λέει «Του Κυρίου δεηθώμεν» και διαβάζει την ευχή· «Έλλαμψον εν ταις καρδίαις ημών, φιλάνθρωπε Δέσποτα, το της σης θεογνωσίας ακήρατον φως και τους της διανοίας ημών διάνοιξον οφθαλμούς εις την των ευαγγελικών σου κηρυγμάτων κατανόησιν….». Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε στη σημερινή μας γλώσσα τα λόγια αυτής της ευχής· «Λάμψε μέσα στις καρδιές μας, φιλάνθρωπε Δέσποτα, το καθαρό φως της θεογνωσίας σου κι άνοιξε τα μάτια του λογισμού μας, για να καταλάβουμε τα ευαγγελικά σου λόγια. Ρίζωσε μέσα μας και το φόβο των αγίων εντολών σου, για να καταπατήσουμε όλες τις σαρκικές επιθυμίες και να ζήσουμε ζωή πνευματική, και να φρονούμε δηλαδή και να κάνουμε όσα αρέσουν σε σένα». Η εκφώνηση στο τέλος, όπως όλες οι εκφωνήσεις, είναι δοξολογία της Αγίας Τριάδος.

*

Όλα πια είναι έτοιμα και ο λειτουργός, μετά το «Αμήν» του χορού, φωνάζει δυνατά για να ακούσουν όλοι· «Σοφία. Ορθοί. Ακούσωμεν του αγίου Ευαγγελίου!». Η αρχαιότατη τάξη της θείας Λειτουργίας ορίζει όλοι να ακούν ορθοί το Ευαγγέλιο. Αλλά το «ορθοί» έχει και βαθύτερη σημασία. Ορθοί ας ακούσουμε, δηλαδή, ας υψώσουμε τους λογισμούς μας και τα έργα μας από τα γήινα κι ας ακούσουμε το καλό μήνυμα. Κι ας δούμε την παρουσία του Υιού του Θεού μεταξύ μας, που μιλάει σε μας όχι σαν τότε στο Μωϋσή με βροντές και αστραπές και με ομίχλη επάνω στο βουνό ούτε με ενύπνια σαν παλιά στους Προφήτες, αλλά καθώς πραγματικά φάνηκε άνθρωπος και μίλησε σε μας. Έτσι οι παλαιοί ερμηνευτές της θείας Λειτουργίας εξηγούν το «Σοφία. Ορθοί…». Αλλά ο λειτουργός δεν μένει μόνο σ’ αυτό, αλλά και προσθέτει, δίνοντας την ευλογία με τη χειρονομία του Σταυρού’ «Ειρήνη πάσι», ειρήνη σε όλους. Και ο λαός άπαντα¹ «Και τω πνεύματί σου». Όχι μόνο ορθοί σωματικά και ψυχικά να ακούσουμε το άγιο Ευαγγέλιο, αλλά και με ειρήνη μέσα μας· αυτό εύχεται ο ιερέας στο λαό, κι ο λαός το ίδιο στον ιερέα.
Σχετικά με την ιερατική αυτή ευλογία, που πολλές φορές επαναλαμβάνεται στη θεία Λειτουργία, ο Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης, ένας από τους πιο σεβάσμιους Πατέρες της Εκκλησίας, γράφει το εξης· «Ειρήνην… ο Ιερεύς επιφθέγγεται τον Κύριον… μιμούμενος». Η ιερατική ευλογία είναι πραγματικά η ευλογία του Ιησού Χριστού· η τελευταία ορατή εικόνα του στον κόσμο είναι όταν αναλαμβανόταν κι ευλογούσε τους Αποστόλους. Μέχρι την ημέρα που θα έρθει για να κρίνει τον κόσμο, ο Ιησούς Χριστός θα ευλογεί τον κόσμο· θα συνεχίζεται μέχρι τότε η ευλογία της Αναλήψεως και η μεσιτεία του Υιού, που κάθεται στα δεξιά του Πατέρα. Ο ιερέας από την πύλη του ιερού βήματος ή ο διάκονος από τον άμβωνα διαβάζουν την ευαγγελική περικοπή, αφού πρώτα αναγγείλουν στη σύναξη τον Ευαγγελιστή· «Εκ του κατά Ματθαίον» ή «κατά Μάρκον» ή «κατά Λουκάν» ή «κατά Ιωάννην αγίου Ευαγγελίου το ανάγνωσμα». Και καλούνται οι πιστοί ακόμα για μια φορά να προσέξουν·  «Πρόσχωμεν!». Πώς πρέπει, σύμφωνα με την τελετουργική παράδοση της Εκκλησίας, να διαβάζεται το Ευαγγέλιο; Ένας παλαιός εξηγητής της θείας Λειτουργίας λέει το εξής, κι αυτό είναι αρκετό για να καταλάβουμε μαζί με τα άλλα και πώς πρέπει να λέγεται το Ευαγγέλιο· «Η δε των σεπτών και θείων Ευαγγελίων εκφώνησις αυτού του Χριστού και Θεού ημών δηλοί τους λόγους, τας εντολάς, τους νόμους αυτούς, ους έθετο, τα πάθη, την ταφήν, την ανάστασιν και την ανάληψιν». Δηλαδή, το Ευαγγέλιο είναι όσα είπε, όσα έπραξε, κι όσα έπαθε ο Ιησούς Χριστός από τη γέννησή του ως την ανάληψη.

*

Αλλ’ όμως το Ευαγγέλιο δεν είναι μόνο αυτό. Αυτό είναι το ιστορικό μέρος του Ευαγγελίου, αλλά το Ευαγγέλιο δεν είναι μόνο ιστορία. Το Ευαγγέλιο δεν μας οδηγεί προς τα πίσω, αλλά μας προάγει στη βασιλεία των ουρανών, καθώς γράφει ο ευαγγελιστής Ιωάννης· «Ταύτα δε γέγραπται, ίνα πιστεύσητε ότι Ιησούς έστιν ο Χριστός ο Υιός του Θεού και ίνα πιστεύοντες ζωήν έχητε εν τω ονόματι αυτού». Το Ευαγγέλιο δηλαδή είναι ιστορία, αλλά και πολύ περισσότερο και πιο πέρα από ιστορία· η ζωή στο όνομα του Ιησού Χριστού δεν είναι πια ιστορία, αλλά μεταιστορία. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής γράφει ότι η Εκκλησία με την ανάγνωση του αγίου Ευαγγελίου κηρύττει «την του χοϊκού φρονήματος ώσπερ αισθητού κόσμου συντέλειαν»· φανερώνει τη συντέλεια του αισθητού κόσμου. Γιατί, καθώς άλλος εξηγητής λέει. «Η ανάγνωση του Ευαγγελίου δεν γίνεται για να μας διδάξει απλώς τι έγινε «τω καιρώ εκείνω», αλλά για να μας μηνύσει τη συντέλεια του κόσμου και τη δεύτερη παρουσία του Χριστού». Αλλά ας μην ξεχάσουμε τώρα εδώ στο τέλος και τους ωραίους στίχους του νεοέλληνα ποιητή· «Τώρα που ανοίγουν οι κρουνοί του Λόγου  ωσάν υ­δρίες πιθώστε τις ψυχές σας  στους κρουνούς να γεμίσουνε αποκάτου». Είναι το ίδιο το λειτουργικό παράγγελμα της Εκκλησίας· «Σοφία. Ορθοί. Ακούσωμεν του αγίου Ευαγγελίου!». Αμήν.

(+Διονυσίου, Μητροπ. Σερβίων και Κοζάνης, «Η Θεία Λειτουργία», εκδ. Αποστ. Διακονίας)